Honolulu Star-Advertiser

Monday, April 22, 2024 75° Today's Paper


EditorialKauakukalahale

E nā hoa, e nihi ka hele i ka uka o Puna

Synopsis: References a speech by J. Kahinu in 1871, that relates to us in the present time. We should heed his words.

***

Welina ‘oukou e nā makamaka heluhelu e ‘alo like aku nei i nā ‘īnea o kēia ao nei. ‘O ia po’omana’o e kau a’ela i luna, no kekahi ha’i’ōlelo ia a J. Kahinu. ‘O kāna ha’i’ōlelo ia no ka puka ‘ana mai ke Kulanui o Lahainaluna. A pa’i ‘ia nō ho’i i Ka Nupepa Kuokoa i ka lā 27 o Mei o ka makahiki 1871. ‘O kekahi mea nani o ia ha’i’ōlelo, he mau mana’o kona i hiki ke ho’opili ‘ia iā kākou i kēia mau lā e ne’e nei.

Ma kinohi, hō’ike mai ‘o Kahinu i ka mea i ulu mai ai ua wahi ‘ōleloa’o nei, ‘o ia ho’i, no ka maka’u iā Pele, a no laila i a’o ai ka po’e kahu Pele "i ka poe e pii ana i ka lua o Pele, oia hoi i ka uka o Puna. Mai ako i ka pua o ka lehua, aole hoi e ai i ka hua o ka ohelo, o puni i ka ino, ka ua a me ka ohu." A wehewehe mai nō ho’i ua kanaka ha’i’ōlelo lā, ua "hoopili pinepineia i kela mea keia mea, e hele ana a pili pono ka la i Papaenaena," ‘o ia ho’i, kahi kanaka e pi’i ana kona kai, i ‘ole paha e hana na’aupō ma muli o ka inaina. A ma hope mai ma ka ha’i’ōlelo, kau leo ‘o ia ala i mua o ke anaina, e nihi ka hele ma kekahi mau hana i ‘ole lākou e pilikia.

"E nihi kakou ma ka ai ana a me ka inu ana," ‘o ia kā ia ala ‘ōlelo mua. A he kūpono nō ia ‘ōlelo, he ‘ōleloa’o iā kākou i kēia mau lā kekahi, ‘oiai, he nui nō nā kānaka pākela ‘ai. ‘O ka mea nui, he nui ho’i nā kānaka e naue aku nei i ke ala hele o ka ‘ai pono ‘ana. Akā, eia nō ko ‘oukou mea kākau ke kau leo aku nei iā ‘oukou, "E nihi ka hele ma ka ‘ai ‘ana, e ‘ai pākiko ho’i i nā mea nui o ke kōpa’a, a e ho’opau paha, i ‘ole kākou e loa’a i ka ma’i mimikō. He mau ‘ohana ko kēia mea kākau nei i ha’alele mai i kēia ola honua ‘ana ma muli o ia ma’i mimikō. A ‘o ka pākela inu wai lohi o Maleka ho’i kekahi mea e ho’opau ‘ia. Eia mai kahi ‘ōleloa’o nani a Kahinu, "e nihi hele iho oe me ka liko lehua i Mokaulele, a eena aku hoi me he Oo hulu melemele la no ka uka lipolipo i ka waokele, i pili mua i ke kepau a ke keiki kia-manu o ka uka i Olaa, alaila, ua pau ka wa e pilikia ai, nele ka poino." A he ‘oia’i’o nō ho’i ia ‘ōlelo, inā kākou e ‘e’ena aku i ia wai hu’ihu’i o ke aniani, ‘a’ole nō kākou e kū i ka pilikia. A pēlā pū nō me ka lā’au ‘ona, e like ho’i me ia mea ‘o ka "pōhaku a’ia’i" a ‘o ka "hau" paha kekahi inoa ona. ‘A’ole e ho’okokoke iki aku i ua lā’au ‘ona lā (a me nā lā’au ‘ona like ‘ole paha).

(E ho’omau ‘ia.)

[‘Ano ‘ē ka waha ko’u o kekahi ma ka namunamu ‘ana he ho’okae ‘ili kā ka mea kākau o kēlā pule aku nei. ‘Eā, ‘a’ole paha e ho’ohuikau aku i ke Aloha Lāhui, he ho’okae ‘ili ia, o launa pū auane’i ‘oe me ke ali’i nui o O’ahu nei me Kākuhihewa. ‘O ka makemake ‘ana e paipai i nā kānaka o kou lāhui, ‘a’ole ia he ho’okae ‘ili. A he wahi ka’awale nō ho’i ko Kauakūkalahale no nā kānaka a pau e mana’o e hō’ike ‘ia ko lākou mana’o ma ka ‘ōlelo Hawai’i. LH]


E ho’ouna ‘ia mai nā leka iā māua, ‘o ia ho’i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:

» kwong@hawaii.edu
» rsolis@hawaii.edu

a i ‘ole ia, ma ke kelepona:

» 956-2627 (Laiana)
» 956-2627 (Kekeha)

This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai’i at Mānoa.

 

Comments are closed.