comscore E nā hoa, e nihi ka hele i ka uka o Puna | Honolulu Star-Advertiser
Editorial | Kauakukalahale

E nā hoa, e nihi ka hele i ka uka o Puna

Honolulu Star-Advertiser logo
Unlimited access to premium stories for as low as $12.95 /mo.
Get It Now

Synopsis: Continuation of last week’s column, which references a speech by J. Kahinu in 1871 that relates to us in the present time.

***

A e maliu pono kākou, e nā makamaka heluhelu, i nā ho’olaha e hō’ike ana i ka ‘ino o ia “pōhaku a’ia’i,” kahi ho’i i ‘ike ‘ia ai ke kanaka i ka ‘ōlelo ‘ana, he mana’o kona, e ho’ā’o i ua lā’au ‘ona ‘ino lā he ho’okahi wale nō manawa. A iā ia nō a ho’ā’o, ‘o ka hei pa’a ihola nō ia, me he nalo lā i hihia i ka pūnāwelewele o ka nananana, a ho’okahi wale nō paha hopena o kahi nalo. ‘Eā, ‘a’ole nō ho’i e poina iā kākou ia ho’oheno ‘ana,

“E nihi ē ka hele mai ho’opā.

Mai pūlale i ka ‘ike a ka maka.”

A laila, e a’o mai ana ‘o Kahinu, “E nihi ma ka hele ana a me ka noho ana.” ‘O ia ho’i, ‘a’ole e hele a ki’eki’e i luna o Wai’ale’ale. Wahi a ua haumāna lā o Lahainaluna, ‘a’ole e noho hanohano me ka hana ‘ole “o like auanei kakou me ka moku okohola, i hao na pea o Haupu i ka makani, na heke luna o ke ao lewa, hao hoi kela a paihiihi, welo ka hae Hawaii i ka ili kai, aka, aohe nae he aila o luna, alaila, e holo wale aku no ia moku, a pae aku i Ka-pua, i kahi o ka auwaa panana.” A he nani nō ia ‘ōlelo ho’okūkū a Kahinu i ho’opili ai ma laila.

‘O ke kolu o ka ‘ōlelo a’oa’o a Kahinu, penei ia, “E nihi kakou ma na oihana i haawiia mai ia kakou e hana.” A he ‘ōlelo a’o maika’i nō kēia iā kākou i kēia wā o ke kūpiliki’i o ke kūlana waiwai. A he ‘ōlelo nō ia e maliu ai ko ‘oukou mea kākau, a no ka mea, i kekahi manawa, he ho’ohemahema nō kāna i ke kuleana.

A ‘o ka hā o ka ‘ōlelo a’o, “E nihi ka hele mai hoopa i na pua rose o ka aina.” A ho’omau ‘o ia ala me ka ‘ōlelo ‘ana, “he nui wale na pua rose i mohala maikai i ke kakahiaka, o keia kau e naue nei, ua hele wale a ahu kinohinohi i ka papa o Apua, e kikaha ana na Iwa ma na huina alanui.” A pēia pū nō me kēia kau e naue nei. A a’o maila ‘o Kahinu, “Ina i ike aku oe i ka nani oia mau pua la a hookapilipili aku oe, laka aku la oe ma ko ia la aoao, me he ia la ua make i ka auhuhu, a komo aku la no oe i ka hului i ke anapuni a Limaloa, paa i ka pilikia a me ka poino. [Aia kahi ‘ōlelo like ma ka puke ‘Ōlelo No’eau a Mary Kawena Pukui, “Komo akula i ke anapuni a Limaloa.”] ‘O ka mea ‘āpiki, ‘a’ole i maopopo i ko ‘oukou mea kākau, inā ke ha’i aku nei ‘o Kahinu i ia ‘ōlelo i nā kānaka a pau, a i nā kāne wale nō paha? He ‘ōlelo na’e ia e maliu ai kākou a pau a ‘o ka ‘oi loa aku, ‘a’ole kākou e limanui aku i ka hoa pupu’u anu. A no laila, inā e hele ana a pili pono ka lā i Papa’ena’ena, e ho’omana’o i ke po’omana’o a Kahinu i hō’ike mai ai, ‘o ia ho’i, “E nihi ka hele i ka uka o Puna,” a pēlā pū nō me nā hana ‘ē a’e i kama’ilio ‘ia aku nei ma kēia mo’olelo nei.

A ‘o ia ihola i lohe ‘oukou. ‘O ke aloha nō kēia. Ke ho’i aku nei ko Mānana uka keiki, ua ahiahi.

[Mahalo iā ‘oukou e nā makamaka heluhelu no ka ho’omaopopo ‘ana, ‘o ke Aloha Lāhui, ‘a’ole ia he ho’okae ‘ili. ‘O ke kanaka e mana’o ana, he ho’okae ‘ili ia, e kuhi pū ana ‘o ia ‘a’ohe hewa o ke aupuni o ‘Amelika ma ke kōkua ‘ana iho i nā lapuwale ho’okahuli aupuni. LH]


E ho’ouna ‘ia mai nā leka iā māua, ‘o ia ho’i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:

» kwong@hawaii.edu
» rsolis@hawaii.edu

a i ‘ole ia, ma ke kelepona:

» 956-2627 (Laiana)
» 956-2627 (Kekeha)

This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai’i at Mānoa.

 

Comments have been disabled for this story...

Click here to see our full coverage of the coronavirus outbreak. Submit your coronavirus news tip.

Be the first to know
Get web push notifications from Star-Advertiser when the next breaking story happens — it's FREE! You just need a supported web browser.
Subscribe for this feature

Scroll Up