E kauka‘i paha ka DHHL i ka DNA?

Synopsis: What are the limits of DNA testing for ancestry, and can it be utilized fairly?

Further investigation is needed before implementation. Invoking scientific methods should not be inconsistent. Either do it all the way or don’t do it at all.

Wahi a kekahi æölelo noæeau kaulana a ka poæe Hawaiæi, he kü nö kekahi kanaka i ka mänaæai. æO ka manaæo hoæi o këia æölelo noæeau, wahi a Mary Kawena Pukui, ua like a like nä hana a kekahi kanaka me ka mea näna æo ia i hänai. æO ka mea æäpiki, ua pili wale nö këia i ka lawelawe æana i ka hana, a æaæohe wahi pili i nä hiæohiæona o ke kanaka, æo ia hoæi, kona mau helehelena, kona æöiwi kino, ke kohu o ka æili, ka lauoho, a me ka æönohi maka, a me ke kükulu æia æana nö hoæi o kona DNA.

He aha lä hoæi ia mea æo ka DNA? He “deoxyribonucleic acid” ka æölelo piha æana, a æo ka paæakikï loa o ka haku æana i huaæölelo Hawaiæi no ia mea, ua kapa wale æia nö he “DNA” (puana æia dënüæä). I loko nö o ka loaæa æana mai o këia huaæölelo hou, æo ia pohihihi nö o kona manaæo. æO ka mea maopopo, na ia mea æo ka DNA e hoæoholo i ke æano o ko käkou nänä æana. Näna hoæi e kuhikuhi mai i ko käkou mau hiæohiæona. A e hoæoili æia mai ia mau kuhikuhina, mai nä mäkua a me nä küpuna hoæi, i loko o ko käkou mau lätoma DNA.

He mea wähi püniu ka wehewehe æana i ke æano o ke kükulu æia æana o ka DNA, a no laila, æaæole paha e hoæoluhi hewa æia ka noæonoæo ma æaneæi. æO ka mea nui, ua häpai æia ka DNA æo ia ka mea näna e höæike mai i ka päkëneka koko Hawaiæi o ke kanaka, a inä he 50% a æoi, ua lawa ia e makana æia mai ai kahi æäpana æäina hoæopulapula.

He mau æaoæao pilikia ko këia manaæo. æO ka mua, ua hele nö a laha ka hoæohana æia o ka huaæölelo “koko” ma ke kamaæilio æana no ka moæoküæauhau. He æano kaona ke kuhi æana i ke koko æo ia ka mea e ana ai, a ua laha aku ma loko o ke ao Hawaiæi. He mea maopopo wale nö. æO Waæawaæa Iki Naæaupö wale nö ke huikau. æO ka mea æäpiki, æaæole nö ia he manaæo kü i ka noæonoæo æepekema. Aia ka æike i ka DNA.

æO ka lua, æaæole paha e hiki ke ana æia ka päkënaka Hawaiæi ma o ka DNA. Na ka DNA e höæike mai i ka pilina o ke keiki i kona mau mäkua, kona mau küpuna, a pëlä aku ana a pëlä aku ana. æAæole ia e höæike i ka päkëneka Hawaiæi o ka moæoküæauhau, i loko nö o ke kaena æana a kekahi mau hui käloaæa e hoæolaha waha palu aku nei i kä läkou mea küæai.

æO ke kolu, æoiai he lähui ko käkou i ili mai mai kekahi mau lähui mai, a i kapa æia hoæi he “Hawaiæi” i ka wä iä Kamehameha I, ua æänoni æia paha ka DNA o ka poæe e noho ana ma æaneæi ma mua o ka höæea mai o Käpena Kuke, a ua paæakikï ka höæoia æana i ka æäina i hiki mai ai. Maliæa, ua hiki mai mai Kahiki mai ma hope o ka höæea æana mai o Käpena Kuke.

æO ka hä o ka æaoæao, ua æano hoæokamani ka hoæohana æia o ka DNA no ka höæoia æana i ka pilina æohana me ka hoæohana æole æia no ka höæole æana i ia pilina. He paæewa ke æano. Pehea lä e huæe æia ai ka æoiaæiæo inä he lolelua ka hana a ka DHHL?

E ho‘ouna ‘ia mai na ä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:

>> kwong@hawaii.edu

>> rsolis@hawaii.edu

a i ‘ole ia, ma ke kelepona:

>> 956-2627 (Laiana)

>> 956-2627 (Kekeha)

This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mänoa.