Ea aʻe i luna, a kū kiaʻi mauna

Synopsis: Protectors practicing nonviolent resistance were forcibly removed from the road to the summit of Haleakalä by police. Why does the University of Hawaii support the Höküleæa but is willing to desecrate our mountain?

Aloha mai käkou e nä kiaæi o Haleakalä. He aloha æäina æiæo nö æoukou! æAæohe wahi häæawipio o ke küæëæë æana i ka hana kohu æole a mahaæoi hoæi a ke aupuni. Aæo i ke koa, aæo i ka holo! Aia nö me æoukou oæu mau manaæo käkoæo a me oæu mau manamana kikokiko palapala, i paæa ai hoæi ka moæolelo a nalohia æole, a helu æole æia paha ma nä moæolelo hakuæepa a ke aupuni hoæopunipuni. Mahalo ke kü paæa, ke kü pono, a me ke kü kiaæi æana i ko käkou mauna. A wahi a Kaleikoa Kaæeo, he kiaæi no Maui, i hina mai kekahi kiaæi, aia ka pono æo ke kü mai o käna keiki. A hina ke keiki, e kü mai nö nä pua.

I ka hoæolauleæa aku nei au i mälama æia ma ka lä 30 o Iulai no ka hoæomanaæo æana i ka Lä Hoæihoæi Ea. He papahana kü makahiki ia e mälama mau æia ma ka päka æo Thomas Square i kapa æia kona inoa ma muli o æAkimalala Thomas, ka mea i paæi i ke poæo o kahi Lö Paulet o Beretania no ko ia ala lawe pio æana iä Honolulu i ka MH 1843. Na Thomas i hoæihoæi mai i ke ea, a na Kamehameha III Kauikeaouli i kükala aku i nä hua kaulana, “Ua mau ke ea o ka æäina i ka pono.” I këia makahiki naæe, ua mälama æia i ka pä mauæu ma kahi o Honolulu Hale.

Ma loko o ka hoæolauleæa æana, ua mälama æia kekahi mau papahana küoæo e laæa me ka haæiæölelo höæeuæeu a Kaleikoa. He mau æölelo nö i huæi koni i ka iwihilo o ke anaina, a e hoæomaopopo mai ana iä mäkou æaæole e pau ka paio æana no ka pono, no ka mea, ua mau nö ka hewa, æo ka noho kuapaæa æia hoæi o ko käkou mau kino ma lalo o ka hoæoluhi hewa a Maleka. Ua hoæomaopopo maila æo ia ala i ka æölelo aæoaæo a Kawaipuna Prejean ë he mea æole ka paæa æana o ke kino i ke kaula hao a ka luna, aia ka æino i ka paæa æana o ka noæonoæo i nä manaæo o ia luna.

Höæike maila æo Kaleikoa i nä manaæo o ka huaæölelo “ea”. He mau manaæo haole näna e hoæäkäka mai i kona manaæo. æO “life”, “sovereignty, “independence”, a pëlä aku. Aia naæe i loko o ia hua nä manaæo hou aku he nui, æo ia hoæi, æo ka piæi æana o kekahi mea i luna, ka puka æana mai ma lalo aæe o ka æilikai, ka piæi æana hoæi o lalo a kü mai i luna. A æo ia piæi æana i luna, æo ia nö ko Kaleikoa manaæo nui i häpai maila. E kü hou mai ko Hawaiæi i luna. æAæole e noho ma lalo o Maleka.

æAæole e pau ke kiaæi mauna æana inä e mau ka noho luna æana o ka haole ma luna o ka Hawaiæi. He höæailona ka mauna no ke ea o ka Hawaiæi. Ua haæaheo a hauæoli hoæi ka lähui Hawaiæi i ke kaæapuni æana o ka Höküleæa i ka honua. He “mälama honua” ka manaæo nui. I ka manaæo naæe o Kaleikoa, aia ka pono æo ka mälama mua æana iä Hawaiæi. Nïnau maila æo ia ala i ke kumu i kono æia ai ka pelekikena o ke Kulanui o Hawaiæi e kau mai ma luna o ka Höküleæa ma hope o ke kaæapuni honua, æoiai æo ia pelekina hoæokahi nö kai küæai lilo aku i ka pono o Haleakalä. æO ka puni kälä, æo ka mole nö paha ia o ia hewa?

E ho‘ouna ‘ia mai na ä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:

>> kwong@hawaii.edu

>> rsolis@hawaii.edu

a i ‘ole ia, ma ke kelepona:

>> 956-2627 (Laiana)

>> 956-2627 (Kekeha)

This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mänoa.