Pehea lā ka puana ʻana i ka wē?

Synopsis: The “w” in Hawaiian today is sometimes pronounced like an English “w” and sometimes like an English “v”. What’s up with that?

Aloha mai käkou. æO këlä nïnau e kau maila ma luna, he nïnau wähi püniu ia, no ka mea, æaæole i möakäka ke æano o ka puana æia o ka “w” ma ka æölelo Hawaiæi a ua hele a æano huikau ka poæe æölelo Hawaiæi o këia au. Lohe æia he “w” i kekahi manawa, a he “v” i kekahi manawa. A æo ka nïnau nui hoæi: Ua pili anei ia lolelua i kahi o ka æölelo e puka mai ai ia hua? æEä, e ka mea heluhelu, ke häpai æia nei këia kumuhana i mea e höæike ai i ke æano hökai mai o ka noæonoæo haole i loko o ka æölelo Hawaiæi.

Hoæomanaæo aæela au i ka nïele æana aku i kaæu kumu æölelo Hawaiæi ma ka papa makua o ka Pünana Leo he 28 makahiki aku nei. Nïnau akula au iä ia no ke æano pololei o ka puana æana i ka huaæölelo “Hawaiæi”?” Pane maila æo ia ala ua lohe æia he æehä æano puana æana, æo ia hoæi æo Hawaiæi, Hawaæi, Havaiæi, a me Havaæi. Aloha nö. æO ia mau huikau nö o kahi keiki æike æole i ka puana Hawaiæi.

Ma ia hope mai, ua hoæi au i ka æimi naæauao ma ke Kulanui a æo ia mau nö ka pohihihi o ia hua he “wë”. Hoæomaopopo aæela au i ka haæi æölelo a kahi polopeka no ka hoæopuka æia o këia mau puana hualeo æelua (w a me v) no ka hualeo hoæokahi. æÖlelo maila këlä, ua pili nö ka puana i ke æano o ka woela e hahai mai ana. æO ia hoæi, inä he “a”, he “e”, a i æole he “i” ke hahai ana, e puana æia ka hualeo [w] e like me ka “v” ma ka æölelo haole, a inä he “o” a he “u” paha ke hahai mai ana, ua puana æia ma ke æano he “w” ma ka æölelo haole. A æo ke kumu mai, he æano pilina ma waena o ia mau woela (o me u) a me ka “w” æoiai ua mökio maila nä lehelehe ma ka hoæopuka æana. He manaæo maikaæi paha ia, eia naæe ka mea æäpiki, ua puana æia ka huaæölelo “woela” me ka “v”. He küæë lula paha?

He haumäna kälaiæölelo au ma ke Kulanui i ia mau lä a komo akula i loko o ka papa kälaileo a ke kauka Albert J. Schutz. Wahi äna, he mau kani ia näna e hoæopilipili i nä hualeo haole, a æo ke kani Hawaiæi o ke au kahiko, aia ma waena o ia mau kani æelua (v a me w). æÖlelo maila æo ia, he hana æia ka “v” o ka æölelo haole ma o ka hoæopili æana i ka pae niho o luna me ka lehelehe o lalo, a æo ka “w” hoæi, ua hana æia ma o ka hoæomokio æana i nä lehelehe æelua, a æaæole e hoæopili æia.

Wahi äna, ua æokoæa ka hoæopuka æana o ka poæe kahiko i ia kani. Hoæopuka æia ke ea ma o nä lehelehe æelua i æano pili koke i kahi manawa a kaæawale hoæi i kekahi manawa. Inä ua pili, e æänai æia nä lehelehe æelua e ke ea a æo ia ka puka æana mai ia o ke kani kapalili o nä lehelehe, he “v” ke lohe aku. Inä e kaæawale nä lehelehe, puka wale mai ke ea me ka æänai æole aku i nä lehelehe a æaæole kani kapalili e lohe æia, he kohu “w” ke lohe aku.

Ua kü mai ka æölelo haole i ka moku, a i mea e hoæopilipili ai ka poæe haole i ke æano “v” o ia hua, ua pä ka lehelehe i ka niho e like me ka hana ma ka æölelo haole. He ala ia i komo malü ai ka æölelo haole i loko o ka puana Hawaiæi. Hoæokahi wale nö ia laæana no ka loli æana o kä käkou æölelo. Auvë!

E ho‘ouna ‘ia mai na ä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:

>> kwong@hawaii.edu

>> rsolis@hawaii.edu

a i ‘ole ia, ma ke kelepona:

>> 956-2627 (Laiana)

>> 956-2627 (Kekeha)

This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mänoa.