E ho’ohanohano a e ho’omau …

Synopsis: Work together with Ka ‘Ohana o Kalaupapa to find more information about those who were sent to Kalaupapa and honor the legacy of their lives.

Me ‘oe ka hi’ona ‘olu o ku’u pu’uwai. Aloha ‘oe, e Kauakūkalahale. Eia ke lana ‘olu’olu nei ku’u mana’o kaomi a ke aloha e ho’ouna aku i kēia wahi pū’olo ho’olaha i ou lā, a nāu nō ia e lawe hi’ipoi aku ma kou umauma polinahe i mua o kou mau kaukani heluhelu.

‘O ke po’omana’o e kau a’e nei i luna, ‘o ia nō ka mākia kūpa’a o Ka ‘Ohana o Kalaupapa. Ua ho’okumu ‘ia ‘o Ka ‘Ohana o Kalaupapa i ka makahiki 2003 me ka mana’o e “ho’ohanohano a ho’omau” i ka hali’a aloha o ka po’e i lawe ‘ia akula i ka ‘anemoku ‘o Kalaupapa, Moloka’i ma muli o ko lākou loa’a ‘ana i ka ma’i lēpela. A pēlā nō ho’i e ho’omana’o mau ai i ka lokomaika’i lua ‘ole o Father Damien, Mother Marianne, ka Mō’ī Kalākaua, ka Mō’ī Wahine Kapi’olani, ka Mō’ī Wahine Lili’uokalani, a me nā kānaka ‘ē a’e nāna i kōkua i ua mau po’e ma’i lēpela lā. Eia kahi mo’olelo no ka po’e ma’i lēpela ma lalo nei.

Mai ka makahiki 1866 a hiki i ka makahiki 1969, ua ho’oka’awale ‘ia a’ela ma kahi o 8,000 po’e ma’i lēpela mai ko lākou ‘ohana. No laila, kapa ‘ia ho’i kēia ma’i lēpela, he “ma’i ho’oka’awale ‘ohana.” No nā makahiki lō’ihi ka noho ‘ana o kekahi po’e ma’i lēpela ma Kalaupapa, a ua lilo maoli lākou i kama’āina a i kupa no ia ‘āina. A me he mea lā, ua komo maila nō paha ke aloha i ka ‘āina o Kalaupapa i loko o ko lākou na’au.

Ma muli o ka pilihua o ka ‘ohana o ua po’e ma’i lēpela lā i ka ho’oka’awale ‘ia, ‘a’ole lākou i kama’ilio iki no ko lākou ‘ohana i lawe ‘ia akula i Kalaupapa. ‘O ka hopena o kēia mo’olelo ‘ole ‘ia ‘ana, ‘o ia nō ka ‘ike maopopo ‘ole o nā mamo o ua po’e ma’i lēpela lā i ko lākou ‘ohana i hala ma Kalaupapa. No laila, eia nā mamo o ua po’e ma’i lēpela lā ke pākōlea nei i ko lākou ‘ohana ma ke alulike ma loko o nā lālā o Ka ‘Ohana o Kalaupapa. Ke ‘imi nei lākou i nā inoa o ko lākou ‘ohana ma o ka huli ‘ana i nā palapala noi, nā palapala hō’ike a ke aupuni, a me nā leka mai nā kānaka mai e noho ana ma Kalaupapa. He mana’olana ko lākou e helupapa i nā inoa o nā po’e ma’i lēpela ma kekahi kia ho’omana’o i mea e hā’upu ‘ia ai ko lākou hali’a aloha poina ‘ole.

Me ka na’au o ka ‘ālana aloha, komo pū maila nā haumāna o ke kula kaiāulu ‘o Kapi’olani i kēia papahana o Ka ‘Ohana o Kalaupapa ma lalo o ke alaka’i ‘ana o ke kumu Colette Higgins. Na ke kumu Higgins i ho’omaka a’e i ka papahana i kapa ‘ia ‘o Kalaupapa Names Project ma ke ‘ano he Service Learning Project. Ke lilo nā haumāna i limahana no Kalaupapa Names Project, hele lākou i ka hale waihona palapala kahiko o ka moku’āina ‘o Hawai’i, a ma laila nō e ‘imi ai i nā leka i loa’a i ka Papa Ola mai nā po’e ma’i lēpela mai. A laila, hō’ulu’ulu i nā mea i kākau ‘ia ma loko o ia mau leka. ‘O ka hapanui o ia mau leka, ua kākau ‘ia ihola ma ka ‘ōlelo Hawai’i. No laila, ke paipai nui ‘ia nei ka po’e nona ka ‘ike ‘ōlelo Hawai’i e kāko’o i kēia papahana i mea e holo pono ai ka hō’ulu’ulu ‘ana i nā mea i kākau ‘ia ma ka ‘ōlelo Hawai’i.

Inā ‘a’ohe mea koe ma kū’ono, e ‘olu’olu e hā’awi kahiau mai i ko ‘oukou pu’uwai aloha no ke kāko’o ‘ana i kēia papahana. He mana’o e komo i ka papahana, e leka uila aku iā Colette Higgins ma chiggins@hawaii.edu.

Eia ho’i ka paena pūnaewele no Ka ‘Ohana o Kalaupapa, http://www.kalaupapaohana.org.

E ho’ouna ‘ia mai nā leka iā māua, ‘o ia ho’i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:

» kwong@hawaii.edu
» rsolis@hawaii.edu

a i ‘ole ia, ma ke kelepona:

» 956-6419 (Laiana)
» 956-2627 (Kekeha)

This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai’i at Mānoa.