‘O Kilo ka ‘ino, he kilo ka hana

 Synopsis: Prognoses of the weather are all over the news, but do they actually benefit the public?

Aloha mai nō e nā makamaka e ho’oheno nei i ka ‘ōlelo Hawai’i. E kala loa ko kākou hui ‘ana ma loko o ke kino o Kauakūkalahale. Eia mai na’e au ua ‘ō’ili hou mai i mua o ke ākea me ka halihali mai i kahi pū’olo no kākou e nūnēnūnē ai, ‘o ia ho’i, he aha ka waiwai o ke kilo makani pāhili inā ‘o ka hūhewa ka mea ma’a mau?

Ua hele a he mea pinepine ke kani ‘ana o ke oeoe e haha’i mai ana i ka lono no kahi pōpilikia e hiki mai ana, a i ko’u ho’omaopopo ‘ana, he kāka’ikahi wale nō nā manawa i hili ‘ia mai ai ko kākou mau kapakai e ka makani pāhili. Ho’omaopopo a’ela au i kahi makani i kapa ‘ia ‘o ‘Iwa. I ia mau lā, ‘a’ole au i lohe i ke kūkala ‘ana no kona hao ‘ana mai. Aia māua ‘o ko’u hoa ma kahi o Iwilei i ka ‘oki kumulā’au. ‘O ia kā māua ‘oihana i ia mau lā. Nui a ikaika ka makani e hao mai ana a hana nui ho’i ke kopekope ‘ana i nā lau a me nā la’alā’au no ka mea, aia ke halihali ‘ia ala e nā kīkīao makani.

Ua pōmaika’i nō māua a ua pakele i ka ‘ino. Nui nō na’e ka pō’ino i ili mai ma luna o nēia pae’āina, a ‘o Kaua’i ka mea i pilikia loa. Ma ia hope mai, ua ‘iniki hou ‘ia mai kākou e kekahi makani pāhili i kapa ‘ia ‘o ‘Iniki, a nui ka pōpilikia i kipa hou aku iā Kaua’i. Aloha nō ia wahi mokupuni. Ma loko o nā makahiki o ia hope mai, he mau makani ‘ino hou aku i pā mai i ka ‘āina. ‘A’ole na’e i like ka nui o ka pō’ino.

Ua maopopo iā kākou ka ikaika o ia ‘ano makani a me ka pō’ino ke pae mai i ka ‘āina. Eia na’e, ‘a’ole paha he kōkua ke kūkala pinepine ‘ana mai i nā wā a pau e ‘ike ‘ia ai kona ulu ‘ana ma kahi mamao o ka Pākīpika. No ka mea, ke hana ‘ia mai pēlā, he kohu haunaele ana ka mūia mai o nā kānaka i nā halekū’ai. Pau nā iho a me nā kukui pa’a lima i ke kū’ai lilo. Pau pū ho’i me ka wai, ka leki, ka pepa hāleu, a me nā mea like he nui aku nō. Ho’onāukiuki ‘i’o nō ia hopena a ‘a’ole paha hiki ke ‘alo ‘ia. ‘A’ole na’e e hihi. Aia kekahi mea e ho’omaopopo ai. No ka nui o ka holo pī’ō’ō ‘ana i nā manawa a pau, hele a ho’omaloka ka no’ono’o o ka lehulehu no ia mea he makani pāhili, a pau ho’i ko kākou maka’ala ‘ana.

Ho’omaopopo a’ela au i kekahi mau mo’olelo kamali’i. I ka pā ‘ana mai o ke po’o o kahi moa li’ili’i i ka hua i hā’ule mai luna mai o ke kumu ‘oka, kuhihewa ‘o ia e hā’ule ana ka lewa. ‘O kona kūkala akula nō ia i ‘ō i ‘ane’i o ka ‘āina. Nui ho’i nā holoholona i puni i kāna ‘olelo. ‘O ka nēnē, ka moa kāne, ke kakā, ka pelehū, a pau pū nō ho’i me ke alopeka. Hahai akula lākou iā ia ma kona huaka’i e hō’ike ai i ke ali’i. ‘O ka hopena o ia moa keiki, ua pau i ka ‘ai ‘ia e ke alopeka. Aloha nō! Ma kekahi mo’olelo, aia kahi keiki kahuhipa e kūkala mau ana no ka hō’ea mai o ka ‘īliohae. ‘A’ole kēia he kuhihewa. He ho’opunipuni na’e kāna hana ‘ana pēlā, a maopopo iā kākou kona hopena i ka wā i hiki maoli mai ai ka ‘īliohae. Eia mai ka ha’awina. E akahele nō kākou. He wā nō e hiki maoli mai ai ka ‘ino.

———

E ho‘ouna ‘ia mai na ā leka iā māua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:

>> kwong@hawaii.edu

>> rsolis@hawaii.edu

a i ‘ole ia, ma ke kelepona:

>> 956-2627 (Laiana)

>> 956-2627 (Kekeha)

This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mānoa.