Honolulu Star-Advertiser

Wednesday, April 24, 2024 73° Today's Paper


EditorialKauakukalahale

Nā puke hiō

Synopsis: New books on Hawai‘i’s history are needed that focus on empirical data rather than bias.

Ma mua o ka MH 1893, ua loa’a nā puke like ‘ole pili i ka mo’olelo o Hawai’i ma nā kula ma ka ‘ōlelo Hawai’i a me ka ‘ōlelo Pelekānia. Hō’ike ‘ia ma kēia mau puke no nā lālani ali’i o kahiko loa, ke kūkulu ‘ia ‘ana o ke Aupuni Mō’ī, a me nā hana o ka ‘Aha’ōlelo. A’o ‘ia ke kūlana kū’oko’a o ke Aupuni Mō’ī Hawai’i.

Ma hope o ka ho’okahuli ‘ia o ke aupuni o Lili’uokalani, kāpae ‘ia ia mau puke a pa’i ‘ia nā puke hou e ke aupuni kipi a me nā po’e kākau like ‘ole e paipai ana he kūpono ‘o ‘Amelika ma mua o ke Aupuni Mō’ī. ‘Ōlelo ‘ia he nui ka pilikia o ka noho ‘ana ma lalo o Kamehameha I a ma mua iho. Hō’ike ‘ia he kūpono nā hana a ke Aupuni Kūikawā, ka Lepupalika, ke Kelikoli, a me ka Moku’āina ‘o Hawai’i a he holomua ko lākou pani ‘ana i ke Aupuni Mō’ī.

‘O kekahi hō’ike’ike no kēia mau ‘ike pa’ewa, ma kekahi puke na Rayson lāua ‘o Bauer, hō’ike ‘ia he pilikia ka hopena o nā hana a Lili’uokalani a he wā ho’opuka waiwai ka wā i ea mai nei ke Aupuni Kūikawā a ma hope aku. ‘O ka pa’ewa o kēia, he waewae ka hana a ka mea kākau i nā ‘ike e hō’oia ai i kona ‘ao’ao puni.

Hō’ike ‘o Alexander, Daws, Day, Kuykendall, me Mellen ma kā lākou mau puke, he holomua ma’amau wale nō ke ea ‘ana mai o nā aupuni kipi. ‘A’ohe hō’ike ‘ana no ka mea nui o nā ku’ikahi ma waena o ke Aupuni Mō’ī Hawai’i a me nā aupuni like ‘ole o ka honua i hō’ike no ke kūlana kū’oko’a o ua aupuni nei a i ‘ole no ka mea nui o ka ‘ole o ke ku’ikahi ho’ohui ‘āina ma waena o ke Aupuni Mō’ī me ‘Amelika. Ma ke a’o ‘ia o kēia mau ‘ike pa’ewa ma nā kula, ho’omau ‘ia ka ‘ike pa’ewa ma ke kaiāulu.

Ma muli o nā hana noi’i a kekahi po’e o kēia mau makahiki hope nei e uhai nei i nā ku’ikahi, ka mea nui o kēlā me kēia, nā hana mea nui loa o ka ‘Aha’ōlelo, a me ka pili o nā kānāwai o nā ‘āina like ‘ole, ho’ākaka ‘ia ka pili o ke Aupuni Mō’ī Hawai’i a me ‘Amelika i kēia au.

‘O Sydney Iaukea kekahi e noi’i nei i nā puke like ‘ole pili i ka mo’olelo o Hawai’i nei a huli ‘o ia i kēlā me kēia hō’ike ma loko o nā puke like ‘ole i ka maika’i a maika’i ‘ole o kekahi ‘ao’ao, ‘o ka ‘ao’ao paipai Aupuni Mō’ī a i ‘ole ka ‘ao’ao o ‘Amelika. ‘O ka hapa nui loa o nā mea i ‘ike ‘ia, he paipai i ka maika’i o ‘Amelika a ho’oha’aha’a ‘ia ke Aupuni Mō’ī.

‘O ka hana a Noelani Goodyear-Kaopua, ‘o ia ka noi’i ‘ana i nā ‘oihana ho’ona’auao o ke Aupuni Mō’ī a hiki i kēia au a me ka loli o nā ‘ao’ao pili kālai’āina e paipai ‘ia ana ma nā puke i pa’i ‘ia ma lalo o ia mau ‘oihana. Helu ‘o ia i ka holomua o ka loli ‘ana i hiki ke ‘ike ‘ia ke kumu o nā pa’ewa.

‘O Ron Williams kekahi e noi’i nei i ka mo‘olelo o Hawai’i ma nā palapala ‘ōlelo Hawai’i like ‘ole mai ka wā ma mua loa mai.

‘O Donovan Preza kekahi e noi’i nei i nā heluna pololei o nā ‘āina i hā’awi ‘ia ma ka Māhele Nui.

Na nā hana noi’i a kēia po’e e ho’ā’o nei i nā ‘ike i pa’i mua ‘ia.


E ho’ouna ‘ia mai nā leka iā māua, ‘o ia ho’i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:

» kwong@hawaii.edu
» rsolis@hawaii.edu

a i ‘ole ia, ma ke kelepona:
» 956-2627 (Laiana)
» 956-2624 (Kekeha)

This column is coordinated by the Hawaiian Language Department at the University of Hawai’i at M

Comments are closed.