Honolulu Star-Advertiser

Tuesday, April 23, 2024 75° Today's Paper


EditorialKauakukalahale

Ao Polohiwa a Kanaloa

Synopsis: A short story about a trip to Kaho’olawe to observe the winter solstice. Learning to appreciate and understand the importance of the sun and all aspects of life.

Aloha kākou e nā hoa Aloha ‘Āina mai ka lā hiki a ka lā kau. I kēlā lā kēia lā, ‘ike ‘ia ka lā e holo ana ma luna a’e o kākou. ‘O Kānehoalani kekahi o kona mau inoa. Holo ‘o Kānehoalani ma ka lewa lani mai ka hikina a i ke komohana, a mai ke Ao Polohiwa a Kanaloa a i ka Piko o Wākea a hiki aku i ke Ao Polohiwa a Kāne, a ho’i mai. Ma muli o kēia huaka’i kaulana a Kānehoalani i haku ‘ia ai ko kākou ‘alemanaka no ka makahiki Hawai’i. He hōkū waiwai a kaulana ka lā no kākou po’e kānaka.

‘O Piko o Wākea ka inoa o ka equator, a holo ‘o ia ma waenakonu mai o ka hikina a i ke komohana o ka Honua. Aia ke Ao Polohiwa a Kanaloa i ka hema loa o ka huaka’i a ka lā, he 23.5 kekelē mai ka hema mai o ka Piko o Wākea. A no laila, ke holo ka lā i ka hema o ka Piko o Wākea, lilo ka lā ‘o ia ka lā o Kanaloa. Aia ke Ao Polohiwa a Kāne ma ka ‘ākau loa o ka huaka’i a ka lā, he 23.5 kekelē ma ka ‘ākau mai o ka Piko o Wākea. No laila, ke holo ka lā i ka ‘ākau o ka Piko o Wākea, lilo ka lā ‘o ia ka lā o Kāne. Akā, ke holo ka lā ma ka Piko o Wākea, lilo ka lā ‘o ia ka lā o Kāneloa, ‘oiai e ka’ana like ana ka lā i ka lewa me nā akua ‘elua.

I ka pule aku nei, huaka’i akula he ‘ēiwa po’e o ka Protect Kaho’olawe ‘Ohana a ho’i i Kanaloa, ‘o ia ka inoa kahiko o Kaho’olawe. Me ka pahuhopu e kilo aku iā Kānehoalani ma kona puka ‘ana a i kona napo’o ‘ana ma ke Ao Polohiwa a Kanaloa. Ua kilo lani kekahi o mākou mai ‘ekolu wahi ‘oko’a mai o Kanaloa. ‘O Moa’ulaiki ka mua, ‘o Pu’u Mōiwi ka lua, a ‘o ka pōhaku i kapa ‘ia ‘o Kāneloa ma ke Awāwa ‘o Kāneloa ke kolu.

‘O ka mua kēia ‘o ko’u huaka’i ‘ana i Kanaloa me ka mana’o nui e kilo lani i ka lā. Ua a’o ‘ia mākou i ka waiwai o ke kilo lani, a i ka pono o ka ho’oikaika ‘ana i ko kākou pilina me nā mea a pau o ka honua a me ka lewa. A he wahi kūpono ‘o Kanaloa no kēia mau hana, ‘oiai he wahi ho’omana ‘ia ka mokupuni holo’oko’a.

I lawa nō a hō’ea mākou ma Kanaloa, puni maila mākou i nā hō’ailona like ‘ole. Ua ‘ike ‘ia nā ao panopano o Lono, lohe ‘ia ka hekili, a ‘ike ‘ia ka uila. ‘O kekahi, he uila poni. Ua helele’i nā ua loku o Lono, a pā maila nō ho’i kona mau makani, a ua puni kekahi o mākou i ka noenoe hālau, ka hālau loa o Lono. Ua ‘ike ‘ia nā kinolau like ‘ole o Kanaloa, a ua lele a lu’u nā nai’a, a puka maila nā koholā. Hele a kūhohonu ko mākou no’ono’o.

Ua lehulehu a manomano ka ‘ikena a ka Hawai’i. Ho’omaka a’ela mākou e no’ono’o ma ke ‘ano o ko mākou po’e kūpuna. Aia nō a ‘ōlelo Hawai’i a hana i nā loina Hawai’i ma nā ‘āina kaulana o ko kākou mau kūpuna, e pae aku ka wa’a ma kahi kokoke iā lākou.

Makemake au e ho’ouna i kahi hali’a aloha no ko’u makuahine kamaha’o ‘o Lilinoe Kealoha Wong. Nāna nō i hānai a alaka’i pono iā mākou. Aloha au iā ‘oe e ku’u makuahine.

E ho’ouna ‘ia mai nā leka iā māua, ‘o ia ho’i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
» kwong@hawaii.edu
» rsolis@hawaii.edu
a i ‘ole ia, ma ke kelepona:
» 956-2627 (Laiana)
» 956-2624 (Kekeha)
This column is coordinated by the Hawaiian Language Department at the University of Hawai’i at Mānoa, supported by the Initiative for Achieving Native Hawaiian Academic Excellence.

Comments are closed.