Synopsis: Admiration for the protectors of the land. It seems like neither side will give up. Is there a way to have a win-win situation?
Welina e nā makamaka heluhelu o Kauakūkalahale a me nā Aloha ‘Āina.
Ua ku’i paha ka lono no ka hana ma Mauna Kea i ka pule nei i hala. He nui ka mahalo o ko ‘oukou mea kākau i ka nui kanaka e hō’ike ana i ko lākou aloha i ka ‘āina a me nā kūpuna ma o ke kū ‘ana i ka pono a no ka pono nō ho’i o Mauna Kea.
A he mea minamina ho’i ka hopu ‘ia ‘ana aku o lākou ala ma luna o Mauna Kea. He kanakolu kumamākahi lākou. He ‘umi kumamālua o lākou, ua hopu ‘ia akula no ka ‘āke’ake’a ‘ana i ke alanui ma kahi o ka Hale Ho’okipa o Mauna Kea.
A he ‘ewalu hou ma uka a’e o laila no ia hana like. A laila, hopu ‘ia he ‘umi kumamākahi hou no ko lākou hō’ole ‘ana, ‘a’ole lākou e ha’alele i kahi o ke kūkulu ‘ana.
Kohu mea lā, ua pū’iwa kekahi po’e i ka ‘ike ‘ana i kēia kū’ē ‘ana o kānaka i ke kūkulu ‘ia ‘ana o ka hale ‘ohe nānā kanakolu mika ma luna o Mauna Kea, ‘oiai, wahi a lākou, ua nui nā hālāwai hō’ike mana’o, he 20 a ‘oi. A no laila, he kūpono ke kūkulu ‘ia ‘ana. ‘O ka mea ‘āpiki, ‘a’ole hō’ike ‘ia ka nui o nā kānaka i kāko’o a me ka nui o nā kānaka i kū’ē. Pehea lā e pono ai? Ua nui nō ho’i nā hālāwai o ke kuhina kālai’āina ma kēia pae ‘āina, a ‘o ka hapanui loa o nā kānaka i hō’ike mana’o, he kū’ē i ka hana a ke kuhina kālai’āina, a pehea, ‘o ia ka leo e hahai ‘ia ana? ‘A’ole paha. Pēlā nō ho’i paha ma ke kūkulu ‘ia ‘ana o ia hale ‘ohe nānā hou.
Pehea lā kākou e pono ai? Ua ‘ōlelo ‘ia, ‘o ka nui o kahi e kūkulu ‘ia ana ka hale ‘ohe nānā kanakolu mika, he ‘elima ‘eka ‘āina. He keu ia a ka nui! A wahi a kekahi po’e, e pilikia auane’i nā iwi o nā kūpuna a me ka wai o ia mokupuni. ‘Ehia lā hale ‘ohe nānā e kū nei ma Mauna Kea i kēia manawa? He ‘eiwa a ‘oi. A kohu mea lā, no nā hui a aupuni like ‘ole ho’i lākou. ‘O kekahi, no Iāpana. ‘O kekahi, no ka hui ‘o Caltech a me ke Kulanui o Kaleponi. A pēlā aku nō. Inā ‘o Iāpana wale nō ke ho’ohana i ko lākou hale ‘ohe nānā, a ‘o Caltech a me ke Kulanui o Kaleponi, ‘o lāua wale nō ke ho’ohana i ko lāua a pēlā aku ke koena o nā hale ‘ohe nānā, ‘o ia paha kekahi pilikia. ‘O ka hana maika’i paha, ‘o ia ke ka’ana like ‘ana o nā lāhui a pau a me nā kānaka a pau i nā hale ‘ohe nānā i kūkulu ‘ia ma Mauna Kea. Inā he hiki nō i kekahi hui ke ho’ohana i ka hale ‘ohe nānā o kekahi hui i kēia manawa, he nani wale ia. A e holo pono paha kahi mana’o o ko ‘oukou mea kākau.
Penei ka mana’o. Inā e kūkulu ‘ia ana kahi hale ‘ohe nānā hou ma Mauna Kea, hiki nō, akā, aia wale nō a wāwahi ‘ia aku kekahi mau hale ‘ohe nānā e kū nei i like ka nui o ka ‘eka ‘āina ke hui pū ‘ia me ka nui o ka mea e kūkulu ‘ia ana, a laila, e kūkulu ‘ia a’e ka hale hou. ‘O ia ho’i, inā he ‘elima ‘eka ‘āina ka nui o kahi e kūkulu ‘ia ai ka hale ‘ohe nānā kanakolu mika, he pono ke koho ‘ia nā hale ‘ohe nānā o laila, a pa’a he ‘elima ‘eka ‘āina, a ‘o ia ke wāwahi ‘ia. A ‘o kekahi, wahi a ka lohe, ‘o ka ‘ohe nānā kanakolu mika, ‘o ia ke kupanaha o nā kupanaha, ‘o ka heke ia o nā ‘ohe nānā. A inā pēlā, ‘a’ole pono nā ‘ohe nānā li’ili’i mai. Ho’okahi, ua lawa.
‘O ia ihola kahi mana’o i lohe ‘oukou. Inā ‘a’ole ia ‘o ka ha’ina, e no’ono’o paha kākou a loa’a kahi ha’ina e pono ai kākou. He ha’ina ho’i kahi e holo mua ai ka noi’i ‘ana i nā mea o ka lewa lilo loa a me ka mālama ‘ana i ka ‘āina a me nā kūpuna. Aloha ‘āina, aloha kupuna, aloha kanaka.
E ho’ouna ‘ia mai na ā leka iā māua, ‘o ia ho’i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu
a i ‘ole ia, ma ke kelepona:
>> 956-2627 (Laiana)
>> 956-2627 (Kekeha)
This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai’i at Mānoa.