Ho‘olaule‘a ho‘okamani na ke aupuni ho‘okolonaio

Synopsis: As Hawaii celebrates the intriguing story of American independence, we should remember that our legitimate sovereign nation was illegally annexed by a country that stole its land base from other native peoples.

———

Aloha e nä hoa æalo like i ka æïnea, ka æïnea kä hoæi e pähola nei mai kahi peæa a kahi peæa o ko käkou wahi paeæäina a puni. Ua puni hou mai ka makahiki a ua hiki pü mai me ka Pokiulai, he lä hoæolauleæa no nä makaæäinana puni Maleka. I aha auaneæi naæe ko läkou lä kumu e hauæoli ai? Eia mai kahi moæolelo hoæokaumaha ke hoæolaha hou æia nei i æole e poina a nalo me ke au o ka manawa.

Ua piha mai nei he 242 makahiki mai ka wä mai i noho küæokoæa ai ke aupuni e kapa æia nei æo Maleka ka inoa. Eia mai nö hoæi ka moæolelo i paæa i kahi waihona hoæomanaæo o ko æoukou wahi mea käkau. Ma mua o ka hoæokumu æia æana o Maleka, he mau panaläæau wale nö ia e waiho ana ma lalo o ka mana o æEnelani. æAæohe wahi æano o ke küæokoæa. Ma hope naæe o ke kipi æana o ua poæe noho panaläæau nei, ua pakele i ka noho æïnea a æo ia ihola ka hoæokumu æia o ia aupuni hou e kau nei i ka hano häweo. He hanana ia no ka poæe aloha o Maleka e hoæolauleæa ai a æo ka Pokiulai ka lä e hana ai. Eia naæe kahi mahele o ua moæolelo nei i æike æoukou.

I ia wä i lanakila ai ua æo Maleka ma luna o æEnelani a lilo ai hoæi æo ia i aupuni küæokoæa, mau nö ka noho pio æana o ka poæe æöiwi o ka æäina ma lalo o ka mana hoæokolonaio. A æo ia ihola nö koæu mea e kapa aku nei i ia hana i ka hoæokamani. æO ia hoæi, he hana hoæokolonaio ia e lawelawe æia ana e kekahi poæe näna i hoæomanawanui aku i ka hoæopanaläæau æia mai. Kä! Kohu mea lä ua poina ka æino o ia noho æïnea æia, no ka mea, eia läkou ke hana nei pëlä i ka poæe æöiwi o ia æäina hoæokahi nö!

Ua noho nö a hoæopoina käkou i ka hana a Maleka i lawelawe ai ma Hawaiæi nei a lilo ai hoæi ko käkou æäina nei he mokuæäina no läkou! I ka makahiki 1896, ua holo kekahi æölelo hoæoholo e æaelike ana ka æaha kenekoa a me ka æaha makaæäinana o Maleka e hoæolilo iä Hawaiæi nei i kelikoli no Maleka. Eia naæe ka mea æäpiki. æAæohe wahi æae a Hawaiæi! A æo ia ihola koæu kumu e hoæomanaæo aku nei iä käkou ë æaæole nö paha e pono ka lilo æana o ka Pokiulai i lä e hauæoli ai ka poæe aloha æäina. He lä nö naæe ia no ka poæe kipi o Maleka e hoæomanaæo ai i ka æino o ka hoæokolonaio.

No laila, e nä hoa aloha æäina, mai nö a manaæo mai he hana ka hoæokolonaio a me ke kipi e hoæolauleæa ai. He wä nö paha këia e hoæomaopopo ai i ke æano mïæoi a æino hoæi o ia mau hana, a e käohi ai i ka æiæini e hana aku ai iä haæi. He hana hoæomaæau ia a he mea nö paha e kaulana ana i ka æino. æO ka hoæölapa æana i nä ahikaolele, ka hoæäniani æana i nä höküpaæalima, a me ka hoæopahüpahü æana i nä mea pahü, maliæa o lilo ia i mea e makaæu ai kahi liona o Maleka a hapa mai ai kona hae.

æEä, e ka mea heluhelu, æaæole kaæu he moæolelo e kaumaha ai ka noæonoæo. E lilo naæe këia Pokiulai i wä hoæokipa, hoæonanea, a hoæolau kanaka, a i wä hoæi e hoæomanaæo ai i ko käkou moæolelo æoiaæiæo. He aupuni küæokoæa ko käkou, mau a mau.

———

E ho‘ouna ‘ia mai na ä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:

>> kwong@hawaii.edu

>> rsolis@hawaii.edu

a i ‘ole ia, ma ke kelepona:

>> 956-2627 (Laiana)

>> 956-2627 (Kekeha)

This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mänoa.