Column: Piʻi hewa ʻia ka mauna, piʻi pū me ke kai

Synopsis: Contention on Maunakea reveals guns on one side and aloha on the other. A number of küpuna were taken away in handcuffs on Wednesday, and University of Hawaii President David Lassner admired the idea that they “chose” to be be arrested.

Aloha æäina käkou. I ka pule nei i hala, ua huli kua nä æale o ke kai ma nä hene kapu o Papa, ma luna o Mauna-a-Wäkea. A kohu mea, he puæe æana ia i ua wahi kapu lä e nä æäkena o ke aupuni e koikoi nei i ke kü mai o kahi æohe nunui, ka Thirty Meter Telescope (TMT). He poæe puni mana ia me ke ake hanohano, a eia ke pale mai nei i nä manaæo küæëæë o ka poæe Hawaiæi ma o ka hoæohalahala hakuæepa æana iä käkou i ke küæë akeakamai. A no ia mea, æo ka poloæai maila nö ia o kahi Kiaæäina Ige he külana pöpilikia ko ka mauna a æo ia hoæouna akula nö ia i nä “Koa Kiaæi Lähui” i mea e kipaku ai i ka lähui mai ko käkou mauna aku! æAuhea ke akamai o ia hana? Pehea lä e holomua ai ke akeakamai ke hulikua æia ka pono? æEä, i loko o ia piæi æana o ke kai, æo ia mau kapu aloha nö.

Eia nö ke noke aku nei kauwahi hoa aloha æäina i ka æalo æana i ke anu o uka o Mauna-a-Wäkea. He hana aloha æäina ia i æike æia e ka lehulehu he hana pono ia i ili mai mai nä küpuna mai, a kau mai i luna o käkou, nä pulapula. Eia nö ua mau hoa aloha æäina nei ke höæike mai nei i ke æano maoli o ia mea he aloha æäina. A he laæana ia no käkou a pau e külia ai.

Ma muli naæe o ka hiki æana mai o ke au malihini, ua pülapu æia mai käkou a manaæo mai ai aia ka pono æo ka hoæopilipili æana i kä läkou mau hana. Ua ahuwale naæe ke æano kohu æole o ia hana a ka poæe luna aupuni e æeu aku nei no ka hoæopiha paisi kälä aupuni a i mau ai hoæi ka nohona küæonoæono o ke kölea. Pehea lä e pono ai ka poæe Hawaiæi i ia mea he TMT? Wahi a ka waha palu, ma ona lä e æimi loa æia ai nä mea huna o ka lewa lipo, a maliæa o loaæa kahi æike no ka hoæokumu æia o käkou känaka. He manaæo maikaæi këlä, æaæole naæe he kumu e lanakila ai ka TMT ma luna o ka pono. Aia nö kauwahi æäina hou aku o ka honua nei, kahi e kükulu æia ai.

Wahi a ka lohe, i mea e æike ai i ka pono a me ka æole o kekahi kanaka, mai hoæolohe i ka æölelo, e nänä aku naæe i käna hana. æO ia ihola nö koæu manaæo nui ma æaneæi. I ke kulanui aku nei au i ka Pöæakolu e lohe ai i ka æölelo a David Lassner, ka pelekikena. I loko nö o kona æölelo æana i loko o kahi ipu hoæolele leo, he hana nui ka lohe æana. Ua pökole loa ka haæiæölelo a æaæohe ona manaæo hoæokü i ia papahana. Ua lohe lihi hoæi au i kona minamina i ka hoæopaæa æia o kauwahi küpuna iä läkou e kü kiaæi ana i ka mauna. Penei hoæi, “I admire people who felt so strongly they chose to be arrested.”

Ma käna hoæopuka æana i ka hua æölelo “chose”, me he mea lä, e æölelo ana æo ia he koho ko ka poæe Hawaiæi i ka hopu æia a me ka æole. Inä he hopena æino nö a kupu mai, ua koho æia e ka luaahi? Pehea lä këia æano manaæo? I ka manaæo o ka poæe aloha æäina, he kuleana ia. æAæole ia he koho. Aia ke koho i nä æäkena o ke aupuni. Aia iä läkou ka ikaika, ke kälä, a me nä pü. Aia iä Lassner kekahi koho no këia hihia. æAæole paha e lawa kona mana e koi ai i kekahi hopena, eia naæe, ua lawa paha e æike æia ai kona aloha no ka poæe Hawaiæi. Ma ka hana ka æike.

E ho‘ouna ‘ia mai na ä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:

>> kwong@hawaii.edu

>> rsolis@hawaii.edu

a i ‘ole ia, ma ke kelepona:

>> 956-2627 (Laiana)

>> 956-2627 (Kekeha)

This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mänoa.