Synopsis: Astronomers have seen streams of what appears to be water spouting out of Europa, one of the moons of Saturn. This suggests that life can be sustained there. It is an interesting discovery, but it does not justify desecrating sacred sites of Hawaiæi with giant telescopes.
æAuhea æoukou e nä hoa æalo like i ka hölapu aæe o kahi maæi e lele nei mai æö a æö o ka honua. He nui hou aku nä pöpilikia a ækākou e æike nei. æO ke külana paæa kaua o nä aupuni o ka honua, æo ka haæalele æana o nä känaka i ko läkou mau one hänau e æauheæe ai i ka hoæokae æili a me kona hoa æo ka hoæokae hoæomana, æo ke kükulu æana a kekahi aupuni i pä e æauæa ai i ke komo neæe mai a ua poæe pakele lä, æo ka mahana æana mai o ka honua nei ma muli o ka puhi nui æia o ka æailea, æo ka heheæe æana o nä æäina paæa hau ma muli o ia mahana, me ka lilo æana o ia wai i wai kai, a æaæole paha e poina kahi Trump a me käna æölelo hoæopunipuni, he hakuæepa lokoæino ua mau pöpilikia lä ma ka waha o nä kemokalaka; he mau mea ia e kau ai ka weli o käkou.
æAæole naæe e hihi. Inä lä e pololei ke kähea hölina no ka mahana æana mai o ka honua, he mea koæikoæi loa nö ia. E like nö me nä känaka e pakele nei i ka hoæomaæau æino æia mai ma ko läkou mau æäina ponoæï, he wä nö paha e hiki mai ana e lawa æole ai ka wai huæihuæi, a koe wale mai nö ka wai kai i mea e maæü ai ka puæu. æEä, e aha ana käkou? E æimi ana paha i kahi æäina hou e hele aku ai, i lawa ai hoæi käkou i ka wai inu? A i ka loaæa æole he wai ma ko käkou honua poepoe nei, e æimi nö paha käkou i waho o ka lewa lipo i honua hou i lako i ka wai? I ka nalu æana i ia mau nïnau, æo ke kupu nö ia o ka liæa a konikoni i ka iwi hilo. A ua lilo hoæi ia liæa i pä kapu, æaæohe malihini e komo aku ma laila!
Eia naæe ka mea æäpiki. I ka nänä æana o kekahi poæe kilo hökü ma o kahi æohe nänä nunui o ka hale kilo hökü æo Keck, ma Mauna Kea, æike æia he wai puæi lani e puaæi ala mai loko mai o Europa, kekahi o nä mahina o Makulu. Eia nö ke kuhi æia nei ë he wai ko laila, aia i lalo o ka æili paæa hau o ia mahina. A he wai paha ia e ola ai käkou ke haumia ka wai a Käne. Eia mai ka nïnau e nalu ai. E haumia ana ia wai iä wai? æAæole au he mea hoæokae akeakamai. æO ka hoæokae mahaæoi naæe kaæu. Ma kahi o ka hoæokolonaio æana i ka mahina o kekahi hökühele, e mälama pono æia ko käkou honua ponoæï. E oki ka hoæohaumia æana i ko käkou honua e noho nei!
A no laila, æoiai he kauä käkou känaka no ka æäina, aia ka pono æo ka mälama mua æia o ia æäina. æAæole nö e kïloi wale æia aku ke pau kona pono, me ka æimi aku hoæi i æäina hou e hoæohaumia ai. A no laila, aia ka pono æo ka hoæoponopono mua i nä pilikia a käkou i hoæoili ai ma luna o ka honua ma mua o ka æimi æana i honua hou aæe e hoæokolonaio ai.
æAæohe hewa o ke kilo lewa lipo. He hana i maæa i oæu mau küpuna. æAæole läkou he poæe huli kua i ke akeakamai. Ua maopopo, he nui nä æike waiwai e loaæa mai ana ma laila. æO ia æike naæe, æaæole e maikaæi ke lilo ia i pulakaumaka, no ka mea, pëlä e poina ai ko käkou külana he kauä, a me ko ka æäina, he aliæi. A no laila, me ka hoæomanaæo æana i ia kaæina, e nänä ana au i kekahi mau hiæohiæona hoihoi o Europa i nä pule e hiki mai ana.
E ho‘ouna ‘ia mai na ä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu
a i ‘ole ia, ma ke kelepona:
>> 956-2627 (Laiana)
>> 956-2627 (Kekeha)
This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mänoa.
