Honolulu Star-Advertiser

Monday, April 22, 2024 73° Today's Paper


EditorialKauakukalahale

Column: He ola anei ko ka virus? He make nō kā ka virus!

THE NEW YORK TIMES
                                A colored scanning electron micrograph provided by the National Institute of Allergy and Infectious Diseases shows a dying cell infected with the coronavirus, with viral particles in red.
1/1
Swipe or click to see more

THE NEW YORK TIMES

A colored scanning electron micrograph provided by the National Institute of Allergy and Infectious Diseases shows a dying cell infected with the coronavirus, with viral particles in red.

Synopsis: The way in which we refer to the coronavirus suggests that it is a living entity. Scientists generally consider it to be nonliving; somewhere between living and dead.

Aloha mai käkou. He au weliweli nö këia e laha aku nei kahi maæi e kaulana nei ma ka inoa COVID-19, i æö a i æaneæi o ka honua me ka pepehi i nä hoa kanaka he nui. Eia käkou ke paæa nei i loko o ka hale, ke nalu nui nei i nä æano kumuhana like æole e hialaæai ai ka manaæo. Noæu iho nei nö, no ka æupu wale mai o kuæu manaæo no ia mea he “virus”, noiæi noelo akula au i kona manaæo ma ka æölelo Hawaiæi. Eia kä, wahi a Pukui mä, he “mea hoæomaæi” ia. Ua launa nö ia manaæo. æO ka mea æäpiki naæe, he nui nö paha nä mea hoæomaæi like æole. æAæole paha he “virus” läkou a pau. Aia ka pono æo ka loaæa mai he mau hua æokoæa i mea e kuhikuhi aku ai i nä mea æino æë aæe, æaæole he “virus”, akä näna nö ka maæi.

I nalu iho ka hana, hele a uluhua ka manaæo i kahi nïnau wähi püniu, a hoæoholo ihola au, maikaæi paha ke kapa æana i ka “virus” he mea hoæomaæi kikoæï. Aia nö paha kekahi hua hou ma loko o Mämaka Kaiao. I nänä aku naæe ka hana, ua loaæa maila këia hua æölelo “mü hölapu”. æO ka mea æäpiki, he æano “virus” këlä e maæi ai ke kamepiula, æaæole ke kanaka! No laila, ua æimi noiæi ihola au i ka manaæo o “virus” ma ka æölelo haole. æEä, e ke hoa heluhelu, æaæohe wahi æano o ke akäka!

Ma waena mai o ka nui o nä æatikala aæu i heluhelu ai, e hoomaopopo mai ana nä mea käkau æaæole ia he mea ola, a eia hou, æaæole paha ia he mea ola æole. He aha lä naæe ke æano o kahi mea ola æole? æAæole paha ia i make. Aia paha kona külana ma waena o ke ola a me ka make. A ma laila i huikau ai ka noæonoæo o kä æoukou wahi mea käkau nei. Eia hou, æaæole like ke ola me ka “living”. Wahi a ka poæe æepekema haole, æaæole nö ka “rock” he mea “living”. Ma ka manaæo Hawaiæi naæe, he mana ko ka pöhaku, a no laila, he mea ola nö ia! æO ua mea nei he “mü”, he mea mana nö ia, a no laila, he mea ola hoæi.

Maliæa, ma ka manaæo Hawaiæi, he mea mana nä mea hoæomaæi a pau, a no laila, he ola ko ua mea lä e kapa æia nei i ka “virus” ma ka namu haole. A ua æike æia kekahi mau æölelo æana ma ka namu näna e höæike ka manaæo o ka poæe haole he mea ola ia. æO ia hoæi, nui nä hana a ka “virus” e hana pü æia e nä mea ola haole. æO ia hoæi, he hele ia i æö a i æaneæi. He haæalele iä Kina, kau i ka mokulele, a lele aku nö i nä æäina æë. He hoæomaæi nö hoæi æo ia i käna mau luaahi. æAæohe ona nänä inä he käne a he wahine, he Hawaiæi a he haole, he æelemakule a he keiki, æo ia lele aku nö ma luna o ka luaahi. æAæole lä e lawelawe æia ua mau hana nei e ka mea ola æole.

No laila, no ka nïnau no ke ola a me ke ola æole, me he mea lä, na ka poæe æepekema haole wale nö ka höæole æana i ke ola o ia mea he “virus”. æO ka lehulehu o ke ao haole, a pau pü me ke ao Hawaiæi, ke æike nei i ka æino o ia mea, a me ka hopena o käna hana. He mea nö ia nona ka mana e lawelawe ai i këlä mau hana i helu æia maila ma luna aæe nei, a me nä hana hou aku he nui hewahewa. Pehea lä hoæi e manaæo æia ai æaæohe ona mana, a no laila, æaæole ia he mea ola? He ola nö kona, a he make nö käna!


E ho‘ouna ‘ia mai na ä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:

>> kwong@hawaii.edu

>> rsolis@hawaii.edu

a i ‘ole ia, ma ke kelepona:

>> 956-2627 (Laiana)

>> 956-2627 (Kekeha)

This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mänoa.


By participating in online discussions you acknowledge that you have agreed to the Terms of Service. An insightful discussion of ideas and viewpoints is encouraged, but comments must be civil and in good taste, with no personal attacks. If your comments are inappropriate, you may be banned from posting. Report comments if you believe they do not follow our guidelines. Having trouble with comments? Learn more here.