Synopsis: We who have learned Hawaiian as a second language are susceptible to speaking English in Hawaiian. We should aspire to speak Hawaiian in Hawaiian.
Aloha mai nö käkou e nä hoa puni æölelo? He nïnau wähi püniu nö paha këlä nïnau e kau maila i luna. Aia nö ia i ka huina o æelua æölelo. I häpai æia naæe i mea e höæike ai, æo ka nui o nä manaæo o ka huaæölelo hoæokahi, ke hoæohui æia ua huaæölelo nei me nä hua æë aæe nona kauwahi manaæo, a ke unuhi æia mai kona manaæo mai loko mai o kekahi æölelo æokoæa, he nui hewahewa paha nä ‘ano manaæo e pili mai ana!
æAuhea æoukou e nä makamaka heluhelu, ua hele nö paha a manakä i ka heluhelu æana i kaæu mau æölelo no ka æölelo i loko o na makahiki i hala. æAæole naæe paha e hulikua æia ka æölelo, no ka mea, he mana ko laila. æO ia ihola kaæu e häpai nei ma këia wahi püæolo e paneæe æia aku nei i mua o ko æoukou maka. Ma ka hoæöla æana i ka æölelo a nä küpuna, aia ka pono æo ke akahele i ke komo nui mai o nä manaæo haole. æO ka æoiaæiæo, æaæole ia he hopena i hiki ke æalo æia, no ka mea, ua kü maila ka namu i ka moku. æO kaæu naæe e paipai nei, æo ia ka hoæoikaika ma ka hoæopuka aku i ko käkou manaæo ma ke æano kü i ka æölelo a nä küpuna, e like hoæi me ko läkou kükulu manaæo æana. Pëlä nö e mau ai ka mana.
He hana nui naæe ia no ka poæe i hänai æia i ka æölelo haole. Ua maæa loa i ke æano haole o ka æölelo. I æike æia këia i ke æano o ka æölelo e puka mai ana. Me he mea lä, he unuhi ka hana i ka manaæo haole. æO kekahi poæe, ua æeleu i ka höæalo unuhi, a ua akamai i ke käohi æana i ka manaæo haole. æO kekahi poæe naæe, ua æakahiakahi, a he unuhi häiki ka hana. Penei hoæi kekahi laæana: Ua haæi ka æauwäwae o kekahi hoa. I nïnau aku ka hana: “Ua aha æia?” Pane mai æo ia ala: “Ua hoæohaki au i koæu wäwae!” Hele nö a hui aku, hui mai, hui kalo me ka näwao. Pane aku nö, “He aha maila käu o ka hana æana pëlä?”
He æano æë ke noæonoæo aæe i ia hana. Me he mea lä he manaæo ko ia ala e hana aku ai pëlä, a ua hoæäæo nö hoæi e hoæokö i ia manaæo. I mea æano æë ia i ka manaæo Hawaiæi. A ma muli o ka maæa loa i ka æölelo a nä küpuna, e pane mai æo ia ala, “Ua haki kuæu wäwae!” Ma laila e æike æia ai ke æano æokoæa o ka noæonoæo Hawaiæi a æokoæa hoæi ko ka haole. Ma ka æölelo Hawaiæi, æaæohe mea näna i hana. He hopena ka haki æana. He ulia i ili wale mai ma luna o ko ia ala wäwae. Ma ka æölelo haole naæe, kuhikuhi æia ka mea näna i hana. æEä, æaæohe manaæo o ua hoa nei e hana æino ai i kona wäwae ponoæï.
æO ia kekahi pilikia o ka æölelo æana i ka æölelo haole ma o ka æölelo Hawaiæi. He nui hewahewa nä laæana e häpai ai. Eia mai kekahi: 1)Pehea kahiko æoe? ‘How old are you?’ 2) Ua æölelo æo ia iä ia iho. ‘He said to himself.’ 3) He aha ka mea o luna? ‘What’s up?’ 4) Ke ua nei æo ia. ‘It’s raining.’ 5) Ua pau æoe? ‘Are you finished?’ 6) He aha këlä no? ‘What is that for?’ a me 7) He pilikia koæu me ke kuæina pünaewele! ‘I’ve got a problem with my internet connection.’
E nä hoa æölelo, e akahele i ka unuhi häiki æana. E aho ka æimi aku i nä æano æölelo i kü i ka manaæo Hawaiæi o hapa mai auaneæi ka mana o ka æölelo Hawaiæi. He aha lä naæe ia mea he manaæo Hawaiæi? Eia nö au ke æimi aku nei i häæina.
———
E ho‘ouna ‘ia mai na ä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu
a i ‘ole ia, ma ke kelepona:
>> 956-2627 (Laiana)
>> 956-2627 (Kekeha)
This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mänoa.
