Column: I haumia i ka ‘Oihana Moku ka ‘āina āna e ‘kūpale’ nei

Synopsis: The American Navy is ostensibly here in Hawaiæi to protect us from foreign aggression. What we actually need is protection from the American Navy.

Aloha æino käkou e nä hoa æalo like i ka æïnea. Eia nö käkou ke hoæomanawanui nei i ka hana käpulu a hoæohaumia æäina a kahi pilikua häpöpö a makaæala æole i kahi a kona wäwae e keæehi mai nei. æO æAmelika ka inoa o ua pilikua nei, a he pepeæekue paha ke æano o ka æoni æana, æaæohe wahi nänä i nä pono æöiwi o ko ka honua. He nänä wale nö i kona pono ponoæï iho nö, a ua hoæouna maila i käna ilämiku makaluku, æo ka æOihana Moku hoæi, he mau makahiki i hala aku nei, a näna nä hana kohu æole he nui wale i lawelawe mai. I laila e æike æia ai ke æano hulikua o ua pilikua nei i ke ola pono o ka æäina. Ua æike æia kona æano ma Hawaiæi nei, a ua æike pü æia ma nä wahi a pau o ka honua.

Ma loko o ke kolamu (a Kahikina Domingo) i puka mai i këlä pule aku nei, ua höæike æo ia no kahi pilikia hou i kupu mai ma kekahi kaiahome æOihana Moku o Hawaiæi ma Kapükakï. Ua æike æia kahi æaila e lana ana ma luna o kahi pola wai. E höæike mai ana nö hoæi kauwahi poæe e noho ana ma kahi kokoke i ka luawai æOihana Moku, no ko läkou honi æana i ke æala o ka æaila. æAæohe wahi höæike a ka æOihana Moku no këia pilikia. Ke kali nei æo ka loaæa mai o kahi höæike mai æAmelika mai æoiai e kahe nei ka æaila i loko o ka luawai, kahi e kahe mai ai ka wai inu o ia kaiahome. Ua æano hünä æia naæe. æEä, ua loaæa ka æOihana Moku ma ka æumiæumi!

He mea mau iä æAmelika ka höæino mai i nä æäina i mälama pono æia e ka poæe æöiwi mai o Kikilo mai. A eia nö kekahi hopena æino hou ua kupu maila, æo ia nö ka inu æana a ka poæe o ka æaoæao Kona i kahi wai æaila. Ua æike ahuwale æia ka mole o ia hihia, æo ia hoæi æo æAmelika me kona ilämuku æo ka ‘Oihana Moku. A no ke aha lä? I mälama æia ka æailea i mea e hoæoholo ai i nä moku kaua, a wahi a ke aupuni æAmelika, i mea ua mau moku nei e mälama ai i ka maluhia o käkou. ‘Eä, i läæau aha ka æaila e ola ai käkou? æAæohe wahi maluhia i laila! æO ka æoiaæiæo, aia ka hoæi mai o ko käkou pono a haæalele æo æAmelika a me kona ilämuku, æo ka æOihana Moku, iä Hawaiæi nei. æAæohe o läkou waiwai ma æaneæi! Ma kahi o ko läkou “küpale” æana mai iä käkou, aia ko käkou pono æo ke kaupale aku iä läkou.

He mea maæamau i ka poæe æAmelika ke kaena ‘ana no kä läkou hoæopalekana æana mai iä käkou Hawaiæi. Wahi a ka æölelo aæu i lohe ai mai koæu wä liæiliæi mai, inä æaæole läkou i noho mai me nä æoihana koa ma Hawaiæi nei i ka wä o ke Kaua Honua æElua, inä nö ua naæi æia mai käkou a ua hoæokolonaio æia hoæi e ka poæe Kepanï. He aha lä hoæi ke æano o ia noæonoæo? Me he mea lä, ua æoi aku ka hoæokolonaio a ka haole o æAmelika ma mua o kä ka haole o Iäpana. æEä, e kuæu makamaka, he hoæokolonaio a he hoæokolonaio, æaæohe wehena i laila!

Ua ahuwale ka hopena o ko käkou hoæokolonaio æia e æAmelika. Ua haumia ka wai a ua æino mai ka æäina. Mai ka wä mai i lilo ai æo Puæuloa i wahi e “küpale” æia ana e ka æOihana Moku æAmelika, ua lilo æo Hawaiæi i mäkia no nä æenemi o æAmelika e hoæopahü ai. I küpale aha ia e æoluæolu ai ka naæau o käkou Hawaiæi? Ua lilo naæe kä käkou wai e ola ai i pöpö æauhuhu e make ai. Auë!

E ho‘ouna ‘ia mai na ä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:

>> kwong@hawaii.edu

>> rsolis@hawaii.edu

a i ‘ole ia, ma ke kelepona:

>> 808-956-2627 (Laiana)

>> 808-956-2627 (Kekeha)

This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mänoa.