Synopsis: I don’t wish to be a killjoy, but Makahiki is both a time to play and a time to maintain kapu. There is an ever-increasing number of problems to attend to here, in Hawaii, and neglecting to do so should be a violation of kapu. We must remain committed to perpetuating the life of the land.

Aloha mai nö käkou. Eia au ke hoæomaopopo nei iä käkou i koæu kumu e kapa æole nei i këia lä æo ia ka Lä Makahiki Hou, æo ia hoæi, æo këia ka Lä Makahiki Hou a ka poæe o æAmelika. He wä Makahiki naæe ko käkou, ka poæe Hawaiæi. Eia nö käkou ma waenakonu o ia wä, no ka mea, he mau malama kona löæihi, a æo ka mea e æokoæa ai, i wä ia no käkou e hoæoikaika ai i ke kino a e hoæomana ai i nä akua. æO kekahi mea nui hoæi, æo ka mälama æana i nä kapu ma o ka pale æana i ke kaua. He keu hoæi ka mälamalama o ia æano nohona! æO ia ihola nö koæu mea nui hoæokahi e hauæoli ai, ma waena mai o nä mea æë aæe he nui wale e luæuluæu ai ka naæau.

E ka makamaka, æaæole kaæu he moæolelo hoæokaumaha e hoæokaumaha wale ai nö. I mea naæe ia e ala ai ka noæonoæo a æike ai hoæi i ka hopena o ia hana æäpiki he hoæokolonaio. æAæole æo nä lä nui wale nö o kekahi lähui kai ili mai i loko o ko käkou waihona noæonoæo a lilo mai i mea nui koæikoæi. I loko o këlä mau pule i hala aku nei, æaæole nö i nele ka höæike æia o ka hoæohaumia æana a ka æOihana Moku o æAmelika i ko käkou æäina ma Kapükakï. Komo akula ia mea he æailea i loko o ka wai inu. I hana aha ia e hauæoli ai ka makahiki hou o ka poæe makewai?

æAuhea æoe e ka makamaka heluhelu, æaæole paha e küpono ka hoæoili æia o nä hewa a pau ma luna o kahi hoæokolonaio, æo æAmelika. Ua æikea ka laha æana o ka maæi Kolona mai æö a æö o ka honua nei. I hewa hoæi iä wai? I loko nö o ka nui o nä leo hölina e aæoaæo nei i ke aupuni e päpä aku i ke komo mai o nä malihini, æo ia mau pepeiao kuli nö o nä luna aupuni. A i këia wä aæu e käkau nei i këia wahi moæolelo (kakahiaka P4), he 3,484 ka heluna o ka poæe i loaæa i ia maæi. Eia ka nïnau, i heluna aha ia no käkou e hauæoli ai?

He nui hou aku nä mea e noæonoæo ai. Pehea lä hoæi e hauæoli ai ka makahiki hou inä e mau ka noho hewa mai o æAmelika? He aha ka hopena? Nui æino nä pela makani o Kahuku e pepehi ana i nä manu. æO nä æohe nunui e kü ana a e kükulu æia ana ma luna o ko käkou mau mauna kapu, ka piæi mau æana o ka æili o ke kai, ka æaæaiawä æia æana o nä kapakai, ka nui o ka æakika i loko o ko käkou mau kai, ka hälana o ka wai ma nä kula, ke kahe æana o ka moka o nä luawai i loko o nä kahawai maæemaæe, ka hoæokuakea æia o ke koæa, ka pepehi a me ka hoæokolohe æia o nä sila moneka e nä malihini, ka huihui pïhä æöpala e lana ana i ka moana, a me ia mea aku ia mea aku he nui hewahewa, i mau kumu ia no käkou e luæuluæu ai.

æO ïa mau hihia küpilikiæi i helu æia ma luna aæe, æo ia mau külana æino nö i këia mau lä e holo nei. A no ia mea, aia ka pono æo ka hoæoponopono ma o ka hoæöki æana i ia mau hana hoæohaumia. E aho nö ka höæähewa æana i ka hoæohaumia æäina a lilo ia i æaæe kapu e hoæihoæi æia ai i kona wahi o ka hele æana maila. Inä he Hawaiæi ke æaæe i ke kapu, na kona mau akua nö ia e hoæopaæi. Pëlä nö paha e mau ai ke ea o ka æäina, a e hauæoli ai käkou a pau i këia wä Makahiki.

E ho‘ouna ‘ia mai na ä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:

>> kwong@hawaii.edu

>> rsolis@hawaii.edu

a i ‘ole ia, ma ke kelepona:

>> 808-956-2627 (Laiana)

>> 808-956-2627 (Kekeha)

This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mänoa.