Synopsis: The celebration of Hawaiian language month is a yearly reminder that in the revitalization of the Hawaiian language, normalization should happen intentionally, in a variety of places, especially those that exist outside of an educational context. One such place is Papa Ola Lökahi, a federally funded Native Hawaiian public health organization that focuses on the well-being of Hawaiians. Language revitalization is and always has been a part of that effort.
Aloha æoe e Kauakükalahale. Eia au ke waiho nei i manaæo liæiliæi ma lalo o kou ahonui. E nä makamaka heluhelu. Hauæoli Mahina æÖlelo Hawaiæi! E hoæolauleæa pü nö hoæi käkou i nei mahina kuläia, këia mahina nui iä käkou nä Hawaiæi. Eia kekahi moæolelo pökole: Iaæu e päæina ana i ka hale æaina he mau lä aku nei, e kolekole ana au me kekahi o kuæu mau æanakë, ma ka æölelo makuahine nö hoæi. Nïele maila kahi kanaka e noho ana ma koæu æaoæao, ma ka æölelo Pelekania, “He aha lä kënä æölelo? He æölelo Hawaiæi paha?” A pane akula wau, “æAe, he æölelo Hawaiæi nö.” Pane hou maila ua kanaka nei, “He nani ka lohe æana i kënä æölelo e paæë mai ana i kuæu pepeiao. He höæike ia no kona ola æiæo æana i këia mau lä. A ua kau ihola nö kekahi hua i nei umauma, “æAe, ke laha mai nei nö ka æölelo, a e ola ana nö i æö a i æaneæi. Ua æike æia, æo nä kula kekahi æauwai nui o ka æike i lohe æia ai ka æölelo. Aia i hea hou aku?
I ka makahiki 1986, ua æike æo Myron B. Thompson, æoi heleleæi maila ka ua Kükalahale, æo ka wä nö ia e kanu ai i nä huli, a loaæa mai nä hua, e ola maila ka lähui Hawaiæi. I luna o wai e heleleæi mai ai ka ua e hü ana ma Külanihäkoæi e kau maila i luna? He puæu kälä pekelala nö ia ua e heleleæi mai ana. æO ka Native Hawaiian Health Care Act (ka NHHCA hoæi). He puæu kälä ia e käkoæo ai i ke ola kino maikaæi o nä Hawaiæi. I loko nö o ke külana küpilikiæi, ka mokuähana, a me ka näwaliwali o nä Hawaiæi i ia wä, ua hui lökahi nö läkou i ka æimi i ala pono, a æo ka hoæäkoakoa maila nö ia o Mr. Thompson i nä hui like æole o Hawaiæi a puni. æIke æia ka pono o ka mälama æana i ke ola o nä Hawaiæi. Ke ola kino, ke ola o ka æike kupuna, ke ola o ka noho paæa ma nei kuläiwi o mäkou. Pëlä i hoæokumu æia ai këia hui nona ka inoa æo Papa Ola Lökahi. He hui ia e mälama ana i ka Polokalamu Puæu Kälä no nä Hawaiæi (NHHSP), i mea e käkoæo ai i nä Hawaiæi e æimi ana i kekelë e lilo ai i kauka lapaæau, i keæena hoæi e käkoæo ai i nä æoihana hoæöla Hawaiæi (ka æoihana lomilomi, ka æoihana läæau kähea, ka æoihana läæau lapaæau, a me ka æoihana hoæoponopono), i keæena e noiæi æia ai nä maæi a me ka pale a hoæöla æana i ia mau maæi, i keæena e mälama ai i ka æikena no ka Heluna Kanaka Hawaiæi (Census), a i mau hale mälama i ke ola maikaæi o ko ka pae æäina.
I loko nö o këia mau papahana like æole e käkoæo ana i nä æano ola like æole o ka Hawaiæi, eia mäkou æo Papa Ola Lökahi ke külia nei i ka nuæu a hoæolökahi nei no ka pono o ka æölelo Hawaiæi, a ke komo pü nei i ka hoæokuläia i nei mahina nui, e hoæolaha ana i nä æano papahana æölelo Hawaiæi like æole e pili ana i ke ola kino Hawaiæi. E kau mai ma ka Facebook & Instagram @papaolalokahi. I wahi hoæi e ola ai ka æölelo, e lökahi hoæi käkou a pau, a loaæa ke ola i Hälauaola.
E ho‘ouna ‘ia mai na ä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu
a i ‘ole ia, ma ke kelepona:
>> 808-956-2627 (Laiana)
>> 808-956-2627 (Kekeha)
This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mänoa.
