Column: No ke ala kakahiaka nui a me ke ala aumoe

Synopsis: Some researchers are suggesting, based on a study of 27,000 participants, that the cognitive function of night owls is superior to that of early risers. I think that there are many other factors that have not been considered.

Aloha mai käkou e nä hoa æimi naæauao. I këia wä a kä æoukou wahi mea käkou e æimi nei i ka häæina o nä nïnau wähi püniu o ka nohona æelemakule, he nïnau koæikoæi kai kupu mai no käkou a pau e nalu ai, æo ia hoæi, pehea e mau ai ka maikaæi o ka noæonoæo a pakele ai i nä haæawina æino o ka hopena æelemakule? Eia nö ke paio nei kekahi mau manaæo æelua, æo ia hoæi, ua pili ka maikaæi a me ka æole o ka noæonoæo i ke æano o ka hiamoe æana. Ma waena ia paio æana o ke ala kakahiaka nui a me ke ala aumoe. Ua heluhelu aæe nei au i kahi æatikala æölelo haole no kekahi papahana noiæi e æimi ana i häæina no ua nïnau nei. Ma ke poæomanaæo o ua æatikala nei, ua höæike æia kekahi papahana noiæi näna e kuhi ana i ka lanakila o ka moe awakea ma luna o ke ala kakahiaka nui ma ia mea æo ke akaaka o ka noæonoæo. A æoiai he ala kakahiaka nui au, æo ia paha ke kumu i näwaliwali ai koæu hoæomanaæo æana. I heluhelu hou aku naæe ka hana i loko o ka æiæo o ka æatikala, æaæole kä pëlä ka manaæo.

Kohu mea lä, he papahana noiæi maikaæi këia o ka lawelawe æia æana. Ua nänä æia ka hiamoe æana o nä känaka he 26,000 ma o kekahi höæike e ana ai i ke akamai, ka hoæoholo manaæo, ka wikiwiki o ka ka häpane æana i ka hana æia mai, a me ka ikaika hoæomanaæo. Me he mea lä, ua æoi aku ka maikaæi o ka hana a ka poæe ala aumoe ma mua o ka poæe ala kakahiaka nui. æO ka poæe ala kakahiaka nui, æo ia nö kä ka poæe näwaliwali loa o ka hoæomanaæo æana. æO ka mea æäpiki, æaæole wale nö i pili këia mau hopena i ka hola i hiamoe ai ke kanaka. Ua pili pü hoæi i ka löæihi a me ka maikaæi o ka hiamoe æana. Inä hoæi pëlä, ua hiki ke hiamoe löæihi a maikaæi i nä hola like æole a pau, æaæole wale nö i ke aumoe lilo!

Wahi a kekahi poæe kauka, aia ka pono æo ka hiamoe æana a lawa küpono ka löæihi. æO ia nö ka mea e pono ai ka hana a ka lolo. æAæole maikaæi ka hiamoe löæihi loa, a æaæole maikaæi ka hiamoe pökole loa. Kohu mea lä, he mea æole ka hola e hiamoe ai. Aia ke ola pono i ka löæihi küpono a me ka maikaæi o ka hiamoe æana. æO kekahi pilikia nui, æo ia ka hoæohälikelike æana i kekahi kanaka me kekahi kanaka æë aku. Ua æokoæa kekahi a æokoæa kekahi. E aho ka hoæohälike æia o ke kanaka me ia kanaka hoæokahi nö. Pëlä e hiki ai ke hoæohälike i ia mau hana like æole. Penei hoæi, no kekahi wä, e nänä æia kona æano ke ala kakahiaka nui, a laila, no kekahi wä, e nänä æia kona æano i ke ala aumoe. Ua hiki ke hoæohälike æia kona hiamoe i loko o ua mau wä nei a æelua, a ma laila e æike ai i ka mea maikaæi o läua.

E like me kaæu i höæike ai ma luna, ua æokoæa ka æike o kekahi kanaka a æokoæa hoæi ko kekahi. Hana nui ka hoæohälike æana i kekahi a me kekahi. He aha lä ke kumuhana küpono näna e höæike mai i ka æoiæoi æana o kekahi ma luna o kekahi? Ma këia kumuhana, æo ka wä maikaæi no ka hiamoe æana, æaæohe oæu lihi höæaæano i ka poæe æepekema. Ua æoi aku nö ko läkou æike. Eia naæe, æaæole lawa ka höæike i loko o këia æatikala i mea noæu e hoæololi ai i koæu wä o ke ala æana. E mau ana nö koæu ala kakahiaka nui, koæu æauæau æana, koæu inu kope æana, a me ka æaæako æana aku i ka hana. Hoæokahi wale nö pilikia o ia kaæina hana, ua poina iaæu ke æano o kaæu hana e æaæako aku ai! Aloha nö kahi æelemakule lawa küpono o ka hiamoe æana. He hoa no ka paæa kämaæa o Keawe.

E ho‘ouna ‘ia mai na ä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:

>> kwong@hawaii.edu

>> rsolis@hawaii.edu

a i ‘ole ia, ma ke kelepona:

>> 808-956-2627 (Laiana)

>> 808-956-2627 (Kekeha)

This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mänoa.