Synopsis: Can pounded taro corms that are imported from elsewhere be called “poi”? Who makes this determination?
Aloha mai nö käkou e nä hoa heluhelu. He nïnau nui koæikoæi këlä e kau maila ma luna aæe nei, æoiai æo ka poi ka æai i ola ai ka lähui Hawaiæi mai ka wä mai i hänau ai æo Häloanakalaukapalili na Wäkea läua æo Hoæohökü- kalani. He kalo ia i hänau make. Ua kanu æia ma loko o ka honua, a ma laila mai i ulu aæe ai ke kalo mua loa, a ua kapa æia æo Häloa. æO ia nö ka æai i ola ai nä hanauna kanaka mai ia wä mai a hiki i këia wä a käkou e noho nei. Ua kuæi æia nö kona æiæo a paæi æai mai, a i ka hoæowali æia me ka wai, ua lilo maila æo ia ka poi e æai pü ai me ka iæa a ola ai nö hoæi ka lähui kanaka.
He mea nui koæikoæi ia no ke ola o käkou känaka, a no kona hoæokumu æia æana ma Hawaiæi nei, he kuleana ko käkou e mälama ai i kona pono, me ka pale aku i kona hoæohaumia æia mai i nä “taro” o nä æäina æë mai. A no ke aha lä e komo mai ai ua mau “taro” kahiki nei? No ka mea, pëlä e hapa mai ai ka uku i ka æäina, ka wai, nä limahana, a ia mea aku ia mea aku a nä hui hoæoulu kalo e uku ai, a pëlä hoæi e hoæonui æia ai ke kälä e loaæa mai ana.
I ka pule nei i hala, e heluhelu æia ana ka Senate Bill 890 e nä kömike he æekolu i loko o ka Hale o nä Lunamakaæäinana. æO ka manaæo nui o ia pila, æo ia ka hoæokapu æana i ka huaæölelo “poi” no ka poi wale nö i hana æia me nä kalo o neæi nei.
Pëlä nö ka manaæo o ka poæe näna ia pila e paipai nei. Inä nö e puka aku ma laila, e ola ana nö no ka manawa. Inä auaneæi hoæi e puka aku ia ma o ke Kenekoa, e lilo nö ia i känäwai no ka Mokuæäina.
Noæu iho, maikaæi ka mälama æana i kä käkou mau hua koæikoæi, e laæa me “poi,” i æole e puehu æia auaneæi e ka makani Hoæokolonaio. Inä hoæi e komo mai ana kekahi mau “taro” kahiki i loko o ka poi e küæai æia nei, he æano hoæopunipuni kona kapa æia i ka “poi.”
E aho paha ke kapa æia o ia mea i ka “taro paste,” a me ka mälama æia o ka huaæölelo “poi” no ka poi wale nö i hana æia me ke kalo Hawaiæi.
I këia manawa, aia kauwahi kuæia e pilikia ai ka puka æana o ia pila. Ke manaæo nei ka Loio Kuhina o Hawaiæi nei, he mea ia näna e küæëæë i ka noa o ka æölelo ma lalo o nä känäwai æAmelika, ka mea a æAmelika e kaena mau ai. A æo kekahi kumu äna e küæëæë nei, he mea ka hoæokapu æia o kahi huaæölelo e kuæia ai ka hana kälepa ma waena o nä mokuæäina.
He mea nui ia mea he kälä, a no ia mea, e paipai æia nä ala a pau e mähuahua ai ke kälä, me ka hulikua aku i ka pono o kekahi lähui. Ua maopopo ka hopena o ka hoæoko-lonaio, æo ia hoæi, ua æapakau æia ka æäina, ua hoæokae æia ka hoæomana, ua käæili æia ka mana politika, a ma waena mai hoæi o nä hana æino he nui aku nö, ua käohi æia ka æölelo. A ma hope hoæi o ia käohi æana, eia nö läkou ke mïæoi nei i loko o ko käkou kuleana pili i kekahi huaæölelo.
æO ka æoiaæiæo, he nui hewahewa nä huaæölelo haole i komo mai i loko o ka æölelo Hawaiæi, a he käkaæikahi wale nö nä hua Hawaiæi i komo aku i loko o ka æölelo haole. He mea maikaæi paha ka mähuahua æana o ia heluna, koe aku ia. æO ka mea nui, na käkou ia e koho ai i ia mau hua a me ke æano o ko läkou hoæohana æia æana. Inä pëlä, e piæi ke külana o ka æölelo Hawaiæi. æAuhea æoukou e nä makamaka heluhelu?
I këia wä e käkaæikahi wale nei nö ka nui o ka poæe e hoæopuka nei i ka æölelo Hawaiæi, a me nä wahi e hoæopuka æia ai, æaæole paha e ola ana ka æölelo Hawaiæi i ke komo aku o kä käkou mau hua i loko o ko läkou lä waha. Aia iä wai ke kuleana no ka huaæölelo “poi”?
E ho‘ouna ‘ia mai na ä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu
a i ‘ole ia, ma ke kelepona:
>> 808-956-2627 (Laiana)
>> 808-956-2627 (Kekeha)
This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mänoa.
