Synopsis: ChatGPT could be a powerful tool that would support the spread of the Hawaiian language. I do not, however, see that happening anytime soon, particularly if it is used to translate Hawaiian to English.
Aloha mai nö käkou e nä makamaka o Kauakükalahale. I këia wä a käkou e lohe nei, nui ka hauwalaæau no ia polokalamu kamepiula e hoæopuka æia nei e OpenAI, æo ia hoæi, æo ChatGPT. I loko nö o koæu æano häwäwä ma ia kumumanaæo, æaæole i hiki iaæu ke æalo i ke käkau æana i kauwahi æatikala no ia mea ma mua. A no laila, eia hou mai au ke höæike aku nei i kauwahi manaæo oæu no kona kökua, a me ka æole, i ka hoæöla æana i ka æölelo Hawaiæi. He æenehana hou ka ChatGPT, a eia ke laha aæe nei ma nä æäina a me nä papahana like æole a puni ka honua. Eia naæe, æaæole nö e nänä æia ia mau æano a pau ma loko o këia æatikala. E nänä wale æia nö kona waiwai no ka unuhi æana. æO ia hoæi, ka unuhi æana i ka manaæo haole ma loko mai o ka æölelo Hawaiæi, a me ka unuhi æana i ka manaæo Hawaiæi ma loko mai o ka æölelo haole. A e nänä æia ana hoæi këlä nïnau e kau mai ana ma luna, no ke ola a me ka æole o ka æölelo Hawaiæi.
æO ka nui o koæu mau makahiki o ke ola æana ma ka honua nei, ua æike au i ka loli æana o nä æano æenehana like æole. æO ke kelepona kekahi laæana. I koæu wä æöpio, he wili æia ka helu o ka hoa kamaæilio, a inä æaæole æo ia ma kona hale, æaæole hiki iä ia ke pane, no ka mea, ua paæa ke kelepona i ka paia. Eia hou, æaæole hiki ke waiho æia kahi æölelo, no ka mea, æaæohe mïkini hoæopaæa leo. Ma ia hope mai, ua loli ke æano. I këia manawa, he æohe hoæolohe kona, a he ipu hoæopuka leo hoæi. Ua paæa ia mau mea a pau ma loko o kahi pakete liæiliæi a waiho æia i loko o kekahi päkeke o ka lole. æAæohe ona uea. æAæohe ona paæa i kahi hoæokahi. Ua hiki ke halihali æia ma æö a ma æaneæi. æO ka mea æäpiki naæe, i këia mau lä, æaæole paha e kähea pololei aku kekahi i kekahi. He kelekiko wale aku ka hana. He au hou kä hoæi këia!
æO kekahi mau mea ma luna o ia mau kelepona halihali o këia wä, æo ia ke kamepiula, ka pünaewele, ka uaki, ka mïkini helu, ka mïkini hoæopaæa leo, a ia mea aku ia mea aku. A ma laila käkou e hoæi ai i ke kumuhana o këia æatikala, æo ia hoæi ka ChatGPT. E like me nä æenehana hou o ka wä i hala, e laæa ke kelepona, æaæole nö a he wä, e maæa ana ka lehulehu i kona hoæohana æia, a he kökua nui ana nö ia no kauwahi makahiki a kupu mai kekahi mea hou. Ma æaneæi naæe käkou e nänä ai i kekahi o kona mau kälena, æo ia ka unuhi. Aia ma këia hope koke aku, e hiki ana nö paha i ka ChatGPT ke unuhi i ka manaæo haole ma loko mai o ka æölelo Hawaiæi. Eia naæe au ke kuhi nei, e hemahema ana ia hana, no ka mea, æaæole lawa ka æikepili e kükulu ai i nä manaæo like æole e hoæopuka æia ana, a e käkau æia ana paha.
I këia manawa, nui nä hua æölelo Hawaiæi i pälua, päkolu, a pälehulehu paha ko läkou manaæo ke unuhi æia mai ka æölelo haole mai loko mai o läkou. Pehea ana lä e koho ai ka ChatGPT i ka manaæo kikoæï i hoæopuka æia e ka mea æölelo a mea käkau paha? Eia hou, æo ke æano o ka æikepili e æohi æia ana i këia manawa, æaæole hoæokahi wale nö æano o ka pela æana. He nui nä palapala i käkau æia ma mua o ka loaæa mai o ia mea he kahakö a he æokina paha. E huikau ana paha ka hua kahiko a me ka hua hou. æO ia hoæi, æaæole like ka manaæo o “ai” me “æai,” a pëia hoæi æo “mano” a me “manö.” Eia hou, maliæa paha, ua makemake ka mea käkau e päæani me nä hua, i mea e hauæoli ai ka makamaka heluhelu. æAæole paha küpono ka hoæopaæa æana i ka manaæo hoæokahi. E akahele käkou o hapa mai ka waiwai o ka æölelo ma muli o kona hoæomaopopo æia ma o ka haole.
E ho‘ouna ‘ia mai na ä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu
a i ‘ole ia, ma ke kelepona:
>> 808-956-2627 (Laiana)
>> 808-956-2627 (Kekeha)
This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mänoa.
