Synopsis: I am inclined to believe that playing Sudoku will help me to improve my memory. Winning in this game is the exercise of engaging in the process, not simply completing the puzzle.
Aloha mai käkou e nä makamaka heluhelu. Mahalo ko æoukou hoæomanawanui æana i ka heluhelu mai i ka æölelo kanaka ma loko o ka nüpepa. He au hou këia, a ua hapa mai ka nui o ka poæe heluhelu nüpepa. Ua like akula me ke emi mai o ke kai a æane make. I këia wä, aia nö nä hunahuna mea hou ua paæa i loko o kahi püæolo liæiliæi e kapa æia nei he kelepona paæalima. æAæole naæe paha e hihi. E mau ana nö ka heluhelu mai o kauwahi poæe puni nüpepa, a no laila, e mau ana nö hoæi ka hoæopuka æia o nëia wahi kolamu. Eia mai naæe kekahi manaæo no käkou, ka poæe e æike nei i nä lä pala lauhala, a e häliæaliæa aku nei i ia mau lä heluhelu nü “pepa.” Aloha nö ia mau lä, ua hala. Mai hopohopo. E noke aku ana nö au i ka hoæopuka aku i këia kolamu ma o ka nüpepa — æo ka nüpepa pünaewele hoæi.
æO ka mea æäpiki. Eia au ke æike nei i ka höæea mai o ka hopena æelemakule, a no laila, ua hoæomaka aæe nei i ka hoæoikaika i koæu waihona hoæomanaæo ma o ka hoæomanawanui æana i kahi nane huahelu i kapa æia æo Sudoku — aia ma ka pünaewele. He mau mahina wale nö kaæu hana æana pëlä, a mau nö ke külana æakahi akahi. I këia manawa, æaæohe wahi æike lihi i ke külana æailolo. Ua æike ihola naæe i ka waiwai o ia hana. æO ka mea mua, he päæani helu, a no laila, ua hiki ke noæonoæo æia ma ka æölelo Hawaiæi. æAæole pëlä ka nane hua æölelo. Aia nö ia ma ka namu haole. æO kekahi mea waiwai, he mau külana like æole ko ka päæani æana. æO ia hoæi, aia kekahi no ka poæe æakahi akahi, kekahi no ka poæe i holo mua iki, a æo kekahi hoæi, no ka poæe laeæula ia. I loko nö o koæu päæani æana no ia mau mahina, ua mau nö koæu külana æakahi akahi.
Eia mai ke æano o ia päæani. Aia i loko o kekahi kuea nui, he mau kuea liæiliæi, kahi e hoæopihapiha æia ai kekahi mau kuea liæiliæi hou aku, he æeiwa, i nä helu mai ka æekahi a i ka æeiwa. Ma ka hoæomaka æana, ua hoæopiha æë æia kauwahi kuea o ka pahu nui i nä helu, a æo ka hana e lawelawe ai, æo ia ka hoæopihapiha i nä kuea hakahaka i nä helu küpono. Eia hou kekahi, ua kükulu æia ua mau kuea nei nona nä helu mai ka æekahi a i ka æeiwa, a æekolu pahu ke kiæekiæe, a æekolu hoæi ka laulä. No laila, he mau kolumu æeiwa, a he mau lälani æeiwa o ka pahu nui, a aia ia mau helu æeiwa i loko o läkou a pau. æO ka mea æäpiki, inä æaæole e komo nä helu æeiwa a pau i loko o këlä me këia pahu, këlä me këia kolamu, a me këlä me këia lälani, a pälua paha kekahi o ia mau helu, aia ka pono æo ka hoæi aku i kahi i hana hemahema ai, a hoæomaka hou i ka hoæopihapiha æana i nä kuea.
He mea nui ka noæonoæo pono. æAæole hiki ke pono hoæopihapiha aku i nä kuea o hihia auaneæi. æO ka Sudoku no ka poæe æakahi akahi, inä e noæonoæo pono a hoæopihapiha i nä kuea me ke akahana, æaæole paha e hihia ka hana a e mau aku a hiki i ka lei æana i ka lei o ka lanakila. æO ka Sudoku no ka poæe i holo mua iki, e höæea ana ka hana a ka wä e koho aku ai ma waena o æelua ala. Inä e koho hewa, aia ka pono æo ka holoi æia o nä helu a pau a hoæi aku i laila, a e koho hou. Hana nui ka hoæomanaæo æana i kahi o ka hemahema. æO ia paha ke kumu e käkau ai kekahi poæe i ka moæolelo o kä läkou mau mea i koho ai. He hana akamai nö paha këlä, akä, æaæole nö pëlä koæu manaæo. Ke manaæo nei naæe au, æo ka ikaika hoæomaopopo kaæu mea e kükulu nei — a he hana kikiti paha ke käkau æana i kaæu mau hana. I mea ia e hapa mai ai ka ikaika hoæomanaæo — ka mea e lei ai i ka lei o ka lanakila!
E ho‘ouna ‘ia mai na ä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu
a i ‘ole ia, ma ke kelepona:
>> 808-956-2627 (Laiana)
>> 808-956-2627 (Kekeha)
This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mänoa.
