Synopsis: The concept of “real time” has crept into the English language and is frequently heard these days. In our attempts to express it in Hawaiian, we are relying on narrow translations. Using “æänö” (now, present) to express this idea is ill-advised.
Aloha mai käkou e nä hoa nona nä maka e kau mai nei ma luna o këia wahi moæolelo i këia wä æänö. E æoluæolu mai a e hoæomana- wanui hoæi i këlä wahi nïnau aæu o ka häpai æana ma luna aæe nei, æo ia hoæi, æo ka wä hea ka wä æänö? He wä æänö anei këia a käkou e hui nei ma o ka nüpepa, a pünaewele paha? æAæole lä! Eia au ke käkau nei i koæu wahi manaæo no ka æölelo haole “real time” i këia wä æänö, æo ia hoæi, i ka hola 7:56 kakahiaka o ka Pöæahä, i ka lä 5 o Mei, MH 2025. He mau hana hoæi e hana ai ma mua o ka æöæili maoli æana o ia mau manaæo i mua o ke äkea, i ke kakahiaka Pöæaono hoæi e hiki koke mai ana. Maliæa, ua æokoæa koæu “real time” a æokoæa hoæi ko æoukou. æAæole naæe e hihi. He æölelo ia e hoæohana æia nei no ka hoæolele æia o kekahi polokalamu kïwï a lëkiö paha, æo ia hoæi, æaæole ia i hoæopaæa æë æia. He au hou naæe këia, a no laila, i kumumanaæo maikaæi këia no käkou e noæonoæo ai — i kekahi wä kaæawale hoæi.
æAæole au i lohe i ka æölelo “real time” i koæu wä uæi. He “fake time” paha kona hoa æëkoæa? He mea hou ia. Ua hoæohana æia ka huaæölelo æo “live” no ka höæike æana i ia manaæo. I këia manawa, he lohe nui æia æo “real time,” a no kona laha loa ma waena o ka lehulehu, ua haku æia he æölelo Hawaiæi e höæike ai i ia manaæo. Ma mua naæe o ka luæu æana i loko o ia kai, e aho paha ka noæonoæo æana i ke kumu o ka haku æia o kahi æölelo Hawaiæi no ia manaæo haole. æEä, e ka makamaka, ua häpai au i këia manaæo ma mua, æo ia hoæi, he mänaleo æölelo haole ka nui o käkou, a no laila, inä he manaæo haole, e haku nö käkou i æölelo Hawaiæi e hoæopuka ai i ia manaæo. Ua piha ka puke wehewehe æölelo a Pukui mä i ia æano huaæölelo. Pehea lä naæe ka puke wehewehe æölelo haole? Käkaæikahi ka haku æia o kahi huaæölelo haole no ka höæike i ka manaæo Hawaiæi. He manaæo haole æo “real time,” a he manaæo hou hoæi.
I koæu wä uæi hoæi, æaæole nö i wikiwiki nä kamepiula e like me nä kamepiula o këia wä. Hoæomaopopo aæela au i ka hoæopukapuka æana i nä käleka kamepiula i mea e æimi ai i ka häæina o kekahi haæihelu makemakika. He wä nö e holo ai nä käleka i loko o ka mïkini hoæonohonoho æikena a puka mai ka häæina. I këia manawa, æo ka wikiwiki o ka hana, æaæohe wahi kekona a hala aku, puka mai nö ka häæina. Ma muli o ia wikiwiki i hoæomaka ai ka hoæopuka æia o “real time” ma ka namu haole, a haku æia ai æo “manawa æänö” no ia manaæo. Ma ia hope mai, ua æike æia ke æano æokoæa o ia “real time” a æokoæa hoæi këia “real time” e höæike æia nei kekahi polokalamu ma ke kïwï a i æole ka hoæokani æia ma o ka lëkiö. æO ia ke kumu i haku æia ai æo “küæänö.” Noæu iho, ua hühewa ia hua, no ka mea, inä ua höæike “küæänö” æia i nehinei, a e höæike “küæänö” æia ana paha i ka lä æapöpö, æaæole ia æo ka wä æänö.
æEä, e nä makamaka, æo ia nö paha ke kumu i haku æia ai æo “æïwä,” æo ia hoæi “i këia wä.” Auë, æo ia mau nö ka pilikia! Inä e æölelo au e hoæopuka æïwä æia ana kekahi polokalamu i ka lä æäpöpö, æaæole ia æo “këia wä.” Minamina hoæi ko käkou hahai æana i ka manaæo haole. æO ka hopena o ia hana, æo ia nö ke komo æana o ka manaæo haole i loko o ka æölelo Hawaiæi. Aia ka pahuhopu æo ka hoæopuka æana i ka æölelo Hawaiæi ma o ka manaæo Hawaiæi. æO au pü kekahi i pilikia ma laila, eia naæe, inä æike au i ia æano pilikia, e æimi au i æölelo æë aæe a hoæopuka ai, i æölelo hoæi i kü i ka manaæo Hawaiæi. æAæole nö au e koho iä “æänö”! He aha kä æoukou e koho ai?
E ho‘ouna ‘ia mai na ä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu
a i ‘ole ia, ma ke kelepona:
>> 808-956-2627 (Laiana)
>> 808-956-2627 (Kekeha)
This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mänoa.
