Synopsis: The ringworm of colonization is firmly established within us. We need to support the endeavors of our people to transcend that predicament. The colonizer must be overcome from within. We cannot wait for some outside force to do the job.
Aloha mai käkou e nä makamaka. He nïnau wähi püniu paha këlä e kau maila i luna aæe nei. Aia nö paha ka häæina i ka manaæo o “kolonaio”. Ua haku æia ua hua nei i mea e höæike ai i ka manaæo o “colonized” ma o ka æölelo Hawaiæi. No ka pili loa o ka puana æia o ia mau hua æölelo a æelua, kainö ua lawe Kahiki æia mai æo “kolonaio” a ua like a like kona manaæo me ko ka haole. Eia kä naæe, he manaæo Hawaiæi nö kona. Ua höæike mai kekahi mau hoa, æo Kalani Makekau-Whitaker a me Kaleikoa Kaeo, æo ia nö ke kolo æana mai o ia mea he naio i loko o ka naæau. A no laila, æo ka mea i hoæokolonaio æia, æaæohe ona æike i ia æano ona. Eia hou, wahi a Kaleikoa, æo käkou a pau kai hoæokolonaio æia. æAæohe mea i pakele. A eia ka mea æäpiki, æo nä hana a pau a käkou e lawelawe ai, ua alakaæi æia e këlä naio. He hoæokamani hoæi ke kapa aku iä haæi i ke kolonaio. Na ka naio nö paha ia hana e paipai mai. Ähea lä e hemo ai ia naio?
Nui hewahewa nä mea hou o ka æäina. æO ke aupuni, nä känäwai, nä æenehana, ka æönaepuni, a ia mea aku ia mea aku, pau pü hoæi me nä hua æölelo, e laæa me æönaepuni. æAæohe wahi mea i pä æole i ka leo a ka haole. Pëia hoæi nä höæike hoæohauæoli. I këlä pule aku nei, ua nänä au i ke kiæiæoniæoni æo Lilo and Stitch ma ka hale kiæiæoniæoni. Mai ka wä mai i laha ai ka maæi Covid, käkaæikahi loa koæu hele kino æana i kahi hale kiæiæoniæoni, a no laila, ua haliæa wale aku ka manaæo i ka wä uæi. I ka hopena o ia kiæi, ua nanea æiæo nö ka noæonoæo. He mau lä naæe ma ia hope mai, lohe akula au i ka hauwalaæau e hoæohalahala ana i ka hana mahaæoi a Disney, i ke käæili wale mai hoæi i ka moæomeheu Hawaiæi, a me ka hoæohana wale aku ma ke æano æimi kälä. æO ia hoæi, ma waho aæe o kauwahi mea hana keaka, kahi i paæi æia ai nä kiæi, a me kekahi mau æölelo, käkaæikahi nä mea Hawaiæi!
æEä, e ka makamaka, ua pololei nö ia mau kumu hoæohalahala a pau. æAæole hiki ke kaupale æia aku. Eia naæe, ua hiki nö ke häpai æia kekahi nïnau, æo ia hoæi, “æO wai ka mea i hoæokolonaio æole æia?” æÖlelo pinepine au, mai ka wä mai i hehi mua mai ai ka haole ma luna o ko käkou æäina, ua hoæomaka ka hao æana mai o ka manaæo haole i loko o ka nohona Hawaiæi. A i këia manawa, æo ka paæa loa, æaæohe mea e hemo ai! I ka wä ma mua naæe, ka wä hoæi e kü ana ka poæe Hawaiæi i ka moku, a pëia pü hoæi me ka æölelo Hawaiæi (i loko naæe paha o ko läua kapa æole æia i ka Hawaiæi), æaæole ia he pilikia. I ka hala æana naæe o nä makahiki, ua æikea ka loli æana o ka hoæomana, ke aupuni, ka æölelo, a pëlä aku, a lilo aku i mau mea e alakaæi æia e ka haole. æAæohe wahi komo æole æia e ka haole, a pëia pü hoæi me nä kiæiæoniæoni.
Pehea lä e pono ai? Noæu iho, aia ko käkou pono i ka hoæoikaika i kä käkou mau hana a pau e lawelawe ai. Inä aia ka mana iä Disney i këia manawa, e noke aku nö i ka hana a hiki i ka wä e lilo mai ai ke kuleana e alakaæi ai i ia hana. æO ia ana nö ka wä e hana lanakila ai käkou me ka noho kalaæihi æole aku ma lalo o ka mana o ka haole. Eia naæe ka mea æäpiki. æO ka löæihi o ka hoæopili meaæai aku i nä hana a ka haole, lilo ia i alahula hou no käkou, a poina hoæi ke ala o nä küpuna. Maikaæi ko käkou külia aku i ia külana, a külia pü hoæi me ke koho æana i ko käkou ala ponoæï. æO nä hana a pau i häpai æia ma luna, na käkou ia e alakaæi e like me ko käkou manaæo he pono – a e käkoæo hoæi kekahi i kekahi i ka æoæi hele aku ma ia ala.
E ho‘ouna ‘ia mai na ä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu
a i ‘ole ia, ma ke kelepona:
>> 808-956-2627 (Laiana)
>> 808-956-2627 (Kekeha)
This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mänoa.
