Synopsis: Ignorance is revealed in many ways. Knowing one’s place is more valuable than knowing what one might view as fact.

———

Aloha mai nö käkou e ka poæe heluhelu o Kauakükalahale, nä kamaæäïna a me nä malihini nö hoæi kekahi. I æike æia nö ke kamaæäina o kekahi wahi i kona æike æana i nä poæopoæo a pau o kona æäina. æO ka malihini æike ole i ka helu pö, æaæohe ona hoæohalahala æia mai. æAæole æo ia noho ma æaneæi. I koæu wä e kamaliæi ana, lohe au i kekahi moæolelo höæakaæaka, a ua paæa nö ia moæolelo a hiki i këia manawa nö e æähinahina nei ka æumiæumi. I këia manawa naæe ua æokoæa koæu hoæomaopopo æana i ka manaæo nui o ia moæolelo, a he haæawina æokoæa käna o ka waiho æana maila.

I ke aumoe lilo o kekahi pö, a i ka pili paha o ke ao, e inu pia ana æelua känaka i loko o kahi päka kahakai. I ke kulu æana nö o ka pö, e æoæoki mai ana ka æona a ka pia, puka maila ka æölelo a kekahi kanaka, penei hoæi, “æEä, nani maoli ka mahina o nëia pö.” Höæole akula kona hoa, “æAæole këlä æo ka mahina, e kënä wahi hüpö. æO ia ka lä!” I ia pane kïkoæolä æana mai a ke hoa, æo ka mähanahana aæela nö ia o ke kïkëæölelo a hiki i ke kü æana o läua he alo huli aku a he alo huli mai, a kohu moa käkala ua mäkaukau æo ka lele æana o kahi ma luna o kahi.

I ia manawa nö, æölelo maila kekahi o läua, “æEä, e ke hoa, æaæole paha käua e æaæaka i kahi a me kahi. E aloha nö käua. E kakali nö paha a käæalo mai kekahi kanaka i mua o käua, a e nïele aku nö käua i kona manaæo. A æo kä ia ala pane, æo ia ana nö kä käua e æaelike ai.”

Ua æae maila ke hoa a æo ia kakali aku nö ia a æöæili maila kahi kaæaka Pukikï. Hele nö a kokoke loa maila këlä, æupu aæela ka nïnau a kekahi hoa, “E ia nei e käæalo aku nei. He ui a he nïnau këia. He aha maila këlä mea poepoe mäæamaæama e kau mai ana ma luna o käkou?” I lohe mai ka hana o ka malihini, he künänä wale nö ka hana, æaæohe wahi æekemu. Hikaæa lani aæela naæe këlä me ka haka pono aku i ia mea poepoe e mäæamaæama mai ana. æAæohe wahi pane. Hikaæa hou aæela, nänä. æO ia häkälia nö a pau käuna nö hoæi kona nänä æana i ia mea. æO ia ihola kona wä i pane mai ai, i ka æï æana mai penei, “æAæole au æike, he malihini au no këia æäina.”

I koæu lohe mua æana i këia moæolelo, hü ka æaka a kahe ka hüpë. He hüpö nö ia o nä hüpö! A æo ia ke æano o ia wä. Ua æakaæaka æia ka Pukikï i ka hüpö. Eia naæe, i ka noæonoæo hou aæe i këia manawa, ke æike nei au i ke akamai o ia Pukikï a nui hoæi koæu mahalo. æO ia hoæi, he malihini æo ia no ia wahi. Inä ua höæike mai æo ia i nä kamaæäina i ke æano o ia mea poepoe e kau mai ala i luna o ko läua kuläiwi, inä he hana mahaæoi nö paha ia. Ua akamai nö naæe kona höæike aku iä läua i kona æike æole i ke æano o ia mea. æAæole ia æo kona kuleana.

æEä, he nui nö paha ka poæe o ka æäina æë mai e höæike mai nei iä käkou kamaæäina i ke æano o ko käkou æäina ponoæï. Kohu mea lä, he hüpö käkou kamaæäina, a ua pömaikaæi nö i nä æike a pau a läkou ala e pähola mai ai. æAæole lä! æO këlä Pukikï ma ka päka kahakai, ua æike nö æo ia i ka helu pö!

E ho‘ouna ‘ia mai na ä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:

>> kwong@hawaii.edu

>> rsolis@hawaii.edu

a i ‘ole ia, ma ke kelepona:

>> 956-2627 (Laiana)

>> 956-2627 (Kekeha)

This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mänoa.