Synopsis: Some lawmakers want to decriminalize pakalōlō.

———

Welina e nā makamaka heluhelu mai ka puka ‘ana mai a ka lā i Ha’eha’e a i kona welo ‘ana i ka mole ‘olu o Lehua. ‘O ia po’o mana’o e kau a’ela i luna, he ‘ōlelo no’eau ia no kahi kanaka e wala’au wale, ‘a’ohe hana, ‘o ia ho’i, ‘a’ole i pa’a kēia ‘ōlelo no’eau iā ia, “Ma ka hana ka ‘ike.” A ‘o ke kumu i koho ‘ia ai ua ‘ōlelo no’eau lā i po’o mana’o no kēia lā, no ka mea, ‘o ia ka hana a nā luna kau kānāwai. I kēlā pule aku nei, ua ku’i ka lono no kahi pila e kama’ilio ‘ia ana ma ke Kapikala, e ho’ēmi ana i ka ho’opa’i no ka loa’a ‘ana o ka pakalōlō, ‘o ia ho’i, inā he ‘aunaki pakalōlō kāu, i kou wā e loa’a ai i ka māka’i, ‘a’ole nō ka ho’opa’i he ho’opa’ahao. He uku kālā ka ho’opa’i. Ua hāpai ‘ē ‘ia a’e ia mana’o i ka makahiki 2011.

‘O ka mea ‘āpiki na’e, e nā makamaka heluhelu, ‘o ka mea e kūkākūkā ‘ia ana, he kanono maoli ka ho’opa’i, he $1,000 ia. Pohā ka lae! ‘O ka makani wale nō paha ka mea e puhi ai.

Kainō he makemake ko nā luna kau kānāwai e hana pono i nā kānaka puni pakalōlō, eia kā, he hana ‘ino ‘i’o nō ia. ‘Ehia lā kanaka puhi pakalōlō i nui loa ke kālā e uku ai i ia ho’opa’i ke loa’a pono i ka māka’i. A pehea lā e uku ai i ka lua o ka manawa? He $1,000, ‘o ka hapalua like ia o ka uku ho’olimalima hale, inā he hale li’ili’i a he ke’ena noho li’ili’i paha.

Inā e ‘ōlelo pū ana ia pila, ‘a’ole e pilikia ke kanaka ke uku ‘ole ‘o ia i ka ho’opa’i, ‘a’ohe hewa o ia. ‘A’ole paha pēlā. A no laila, ua like paha nā luna kau kānāwai me ia mau ali’i o Ka’ū, ‘o ka ho’oluhi wale i kānaka.

A no ke aha lā e pāpā ‘ia nei, ‘a’ole e puhi pakalōlō? ‘Ehia lā kanaka i make i ka pakalōlō i kēia makahiki nei? I kēlā makahiki aku nei? ‘Ehia lā kanaka i make i ka pakalōlō i nā makahiki he ‘umi i hala? He kāka’ikahi paha. A pehea ka wai ‘ona? ‘Ehia lā kanaka i make i ka wai ‘ona? He nui nō i make i ka pākela inu a ma nā alanui nō ho’i o kēia pae ‘āina nei. ‘A’ole na’e i pāpā ‘ia ka inu wai ‘ona. Inā i pāpā ‘ia ka inu wai ‘ona i nā makahiki i hala, inā ‘a’ole i make ka nui o nā kānaka i ka pākela inu a i ke kanaka kalaiwa ‘ona paha.

A pehea lā ka puhi paka ‘ana? ‘O ka paka, he mea ia i make ai nā kānaka he nui lehulehu, ‘a’ole na’e i pāpā ‘ia kona puhi ‘ia ‘ana iho. No ke aha lā?

‘O ko ‘oukou mea kākau, ‘a’ole ‘o ia puhi i ka pakalōlō. ‘Eā, mai nō a poina ka ‘ōlelo a kahiko, “I ka ‘ōlelo nō ke ola; i ka ‘ōlelo nō ka make.” He mea ia inoa e pau ai ka makemake e ho’ā’o. Akā, ‘o ka po’e puni pakalōlō, no ke aha lākou e ho’oluhi hewa ‘ia ai. E kū ka puhi pakalōlō i ke kānāwai, ‘o ia ka mea e pono ai. E like a like kona kūlana ma ke kānāwai me ka wai ‘ona a me ke kikaliki. ‘A’ole ho’i e hihi, ua ho’opio ‘ia iho ua pila nei ma ka Hale o nā Lunamaka’āinana. I kēia makahiki a’e paha kākou e ‘ike hou ai i kahi pila, akā, e pau ka ho’opa’i no ia hana.

‘O ia ihola kahi mana’o. Ke ho’i aku nei ke keiki o Mānoa, ua ahiahi. Ke aloha.

———

E ho’ouna ‘ia mai na ā leka iā māua, ‘o ia ho’i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:

>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu

a i ‘ole ia, ma ke kelepona:

>> 956-2627 (Laiana)
>> 956-2627 (Kekeha)

This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai’i at Mānoa.