Synopsis: Continuation of discussion about translating names.

———

Aloha mai e nā makamaka puni heluhelu mai Hawai’i a Ni’ihau. Eia nō ko ‘oukou mea kākau ke ho’omau aku nei i ke kumuhana no ka unuhi inoa ‘ana. Akā, ma mua o ka lele ‘ana aku i laila, e mihi mua aku ko ‘oukou mea kākau iā Teri’i (David Lee Rogers) i ke kiko hewa e hō’ike ana, nāna i kākau ke kolamu o kēlā Pō’aono aku nei. Na ko ‘oukou mea kākau nō, na Kekeha, i kākau. A ma ia kolamu, ‘a’ole i unuhi ‘ia iho nā inoa o nā kumu ulana lauhala. ‘A’ole na’e i mana’o iki ko ‘oukou mea kākau, he kūpono ‘ole ka unuhi ‘ia ‘ana iho o ka ha’iinoa pili kahi, ‘a’ole loa. Akā, ke heluhelu ‘ia aku nā nūpepa kahiko, pēlā nō i kekahi manawa. A i kekahi manawa, ua ho’ohawai’i ‘ia aku ka inoa, a i kekahi manawa, ua unuhi ‘ia aku nō.

A eia mai kekahi kumu ho’ohālike, e hō’ike ana i ka unuhi inoa, “Loko Pa’akai.” ‘Eā, he inoa haole kahiko loa paha ia? ‘A’ole. Ua unuhi ‘ia, a ‘o ka inoa haole, ‘o ia ‘o Salt Lake City. ‘A’ole paha i ho’ohawai’i ‘ia ua ha’iinoa pili wahi lā, ‘o ia ho’i, ‘o Salata Leika. Ua unuhi ‘ia iho nō a he maika’i ‘o Loko Pa’akai a me ke kūpono ho’i. A ke kākau ko ‘oukou mea kākau, a kama’ilio paha i kona mau hoa, ‘o Loko Pa’akai ka inoa e puka ana mai ka waha aku no ka mea, aia kākou ma Hawai’i nei. A ‘o ka ‘ōlelo hea lā ka ‘ōlelo kumu o nei pae ‘āina? ‘O ka ‘ōlelo Hawai’i nō. Akā, inā e hele kino ko ‘oukou mea kākau i Loko Pa’akai, a e kama’ilio auane’i me kekahi kama’āina o laila, a ‘o ka ‘ōlelo haole kāna ‘ōlelo, ‘a’ole ‘o Loko Pa’akai ke puka a’e mai ka waha aku. ‘O ka inoa haole ke ho’opuka ‘ia a’e. Pēia pū ke kākau a kama’ilio paha no Maluhia Honua Meka ma Hawai’i nei, ‘o ia ihola ka inoa e ho’opuka ‘ia. Akā, inā e kama’ilio ana ko ‘oukou mea kākau iā Maluhia Honua Meka he alo a he alo, e kāhea ‘ia aku ‘o ia ala ma kona inoa haole, ‘oiai, ‘a’ole maopopo iki ka ‘ōlelo Hawai’i iā ia ala. Aia wale nō a wehewehe ‘ia aku ka inoa Hawai’i nona, a laila, e kāhea ‘ia aku ‘o ia ala ma ia inoa.

‘Eā, mai nō a poina kahi ‘ōlelo no’eau kahiko, ‘o ia ho’i, ‘oiai ‘oe ma Loma, e hana e like me ko laila po’e kānaka. A ma Hawai’i nei kākou, a ua unuhi ‘ia ka inoa kanaka a me ka inoa ‘āina ma nā nūpepa kahiko ma mua. A no laila, ke hō’ike mai kekahi, “’A’ole i hana ka po’e Kelemānia pēlā. ‘A’ole nō ho’i i hana ka po’e Lukia pēlā. A pau pū me ka po’e Pākē.” Eia mai kahi pane: He mea ‘ole ia. ‘A’ole nānā ko ‘oukou mea kākau i ka hana a ia mau lāhui. No ke aha lā e alaka’i mai ai ia mau lāhui i ka ‘ōlelo Hawai’i? ‘A’ohe wahi kumu.

A i ka hō’ike ‘ia ‘ana o ia mau kumu ho’ohālike ma Kauakūkalahale o ka lā 12 o Mei, he mau ha’iinoa pili kahi, a he mau ha’iinoa pili wahi nō ho’i, i unuhi ‘ia, e kanikani mai ana ka waha o kahi manu kapalulu, ‘a’ole ia ‘o ke ‘ano mau ma nā ‘ōlelo ‘ē a’e i kama’āina iā ia. Kohu mea lā, he ho’okahi wale nō ala hele kūpono, ‘o kāna ala hele e kuhikuhi ai.

Ke ‘ōlelo Hawai’i ko ‘oukou mea kākau, ‘a’ole e ho’opuka ‘ia ka ‘ōlelo, “ke alanui King.” Ho’opuka ‘ia aku nō “ke alanui Mō’ī.” A ‘a’ole nō ia he ‘ano ‘ē. Akā, i kahi manu kapalulu, “’A’ole ia ‘o ke ‘ano mau.”

(‘A’ole i pau.)

———

E ho’ouna ‘ia mai na ā leka iā māua, ‘o ia ho’i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:

>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu

a i ‘ole ia, ma ke kelepona:

>> 956-2627 (Laiana)
>> 956-2627 (Kekeha)

This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai’i at Mānoa.