Synopsis: Everyone should learn another language and use English less.

Welina e nā makamaka heluhelu o Kauakūkalahale. Ua pōmaika’i ko ‘oukou mea kākau i ka hele ‘ana e nānā i ka hana keaka i kapa ‘ia ‘o Ka Hau’oli A Mau Loa Aku, ‘o ia ho’i, ‘o Happily Eva Afta i ka Lāpule nei. Ma ia hana keaka, ua ho’ololi ‘ia iho ke ‘ano o kekahi mau mo’olelo kaulana o nā ‘āina ‘ē ma ka ho’okomo ‘ana aku i nā ‘ano o kekahi mau lāhui, ‘o ka Hawai’i, ‘o ka Pākē a pēlā aku.

Aloha nō, ‘a’ole ia ma ka ‘ōlelo Hawai’i, akā, ma ka ‘ao’ao pōmaika’i, ‘a’ole ia ma ka ‘ōlelo haole. ‘O ka ‘ōlelo i ho’opuka ‘ia ma ua hana keaka lā, ‘o ia ka ‘ōlelo pa’i ‘ai. A piha hau’oli ka na’au o ko ‘oukou mea kākau, ‘oiai, ma mua, ua ho’oikaika nā luna aupuni, ‘o Ben Cayetano kekahi o lākou, e kinai aku i ka ‘ōlelo pa’i ‘ai. ‘O ka mea ‘āpiki, i kona wā e ho’ohalahala ana i nā kānaka ‘ōlelo pa’i ‘ai, ‘o ka ‘ōlelo pa’i ‘ai ka mea e puka mai ana mai loko mai o kona waha. He keu aku a ka ho’okamani!

‘O ia ka mea minamina. Mana’o kekahi po’e ‘ōlelo haole a ‘ōlelo pa’i paha, ‘o ka ‘ōlelo haole ka ‘oi, ‘a’ohe ona lua. I kekahi manawa, he kū nō i ka ho’okae ‘ili. A no laila i lilo ai ia mau hua’ōlelo e kau a’ela i luna, ‘o ia ke po’omana’o o kēia lā, ‘o ia ho’i, E a’o i kekahi ‘ōlelo a e kāpae aku i ka ‘ōlelo haole ma kahi ‘ē.

E ‘ōlelo auane’i kekahi, ‘o ka ‘ōlelo haole, ‘o ka ‘ōlelo ho’opili ia i kekahi mau kānaka i ‘oko’a ka ‘ōlelo makuahine, ‘o ia ho’i, ‘o ka “lingua franca” ia no nā lāhui he nui. No ke aha lā i lilo ‘ole ai kekahi ‘ōlelo, ‘o ia ka “lingua franca”? ‘Eā, i lilo ka ‘ōlelo haole, ‘o ia ka “lingua franca” ma muli o kākou, ua puni wale aku. ‘A’ole ‘o kākou wale nō ma Hawai’i nei, akā, he nui nō nā kānaka i puni wale, ma Kina, ma Kōlea, a ma ia ‘āina ‘ē aku, ia ‘āina ‘ē aku. A no laila, ‘o ka manawa nō kēia e ho’opau ai i ia mana o ka ‘ōlelo haole.

Eia ko ‘oukou mea kākau ke paipai aku nei iā ‘oukou, e a’o i kekahi ‘ōlelo a e pau ka mana o ka ‘ōlelo haole. E nihi ka hele ma ke a’o ‘ana, ‘a’ole pilikia. A ma Hawai’i nei, he nui nō nā ‘ōlelo e a’o ai, ‘o ka ‘ōlelo Hawai’i (ua pa’a ‘ē na’e ia iā ‘oukou e nā makamaka heluhelu), ‘o ka ‘ōlelo pa’i ‘ai, a me nā ‘ōlelo ‘ē he nui, ‘o ka ‘ōlelo Pākē ‘oe, ka ‘ōlelo Kepanī ‘oe, ka ‘ōlelo Kōlea a pēlā aku.

Ke hana kākou pēlā, ma kēia hope aku, ‘a’ole ana ka “lingua franca” ‘o ka ‘ōlelo haole. ‘O ka ‘ōlelo pa’i ‘ai ana paha ia. ‘O ka ‘ōlelo Pilipino ana paha. ‘O ka mea nui, ‘a’ole ‘o ka ‘ōlelo haole.

‘Auhea ‘oukou e nā luna aupuni, e a’o ka po’e keiki i nā ‘ōlelo ‘elua, ‘ekolu a ‘ehā paha, i hiki iā lākou ke launa pū me nā kānaka like ‘ole a puni ka honua. A ‘o kekahi mea, ke a’o kākou i nā ‘ōlelo like ‘ole, e a’o pū ana kākou i ke ‘ano o nā kānaka nāna ia ‘ōlelo, a me kā lākou hana, a ‘a’ole nō e hāiki ana ko kākou no’ono’o ‘ana. A pēlā paha e emi ai ke ‘ano ho’okae ‘ili o kekahi mau kānaka.

‘O ia ihola. Mahalo iā ‘oukou e nā hoa puni heluhelu. Ke ho’i aku nei ko Mānoa keiki, ua ahiahi.

E ho’ouna ‘ia mai na ? leka i? m?ua, ‘o ia ho’i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
» kwong@hawaii.edu
» rsolis@hawaii.edu
a i ‘ole ia, ma ke kelepona:
» 956-2627 (Laiana)
» 956-2627 (Kekeha)
This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai’i at Mānoa.