Welina e nā makamaka heluhelu o Kauakūkalahale. He mau polokalamu ko ke Kulanui o Hawai’i e noke nei i ka hana e laha hou ai a e mau ai ho’i ka ‘ōlelo Hawai’i a puni kēia pae ‘āina a ma ka honua nei ho’i. E ho’omanawanui ana ia mau polokalamu i nā mea like ‘ole, ‘o ia ho’i, ‘a’ole lawa ke kālā, ‘a’ole lawa kahi e a’o ai, a pēlā aku. ‘O ka mea pōmaika’i na’e i loko o ia nele, he hale hou ko kekahi o ia mau polokalamu, ‘o ia ho’i, ‘o ka Haka ‘Ula o Ke’elikōlani. A i kēlā Pō’aono aku nei, ka lā 11 o Ianuali i mālama ‘ia ai ka ho’ola’a hale. ‘O Hale’ōlelo ka inoa o ua hale lā, a ‘o ka inoa nō ho’i ia o ka hale pili o ke Ali’iwahine ‘o Ke’elikōlani ma ka ‘āina o ka Hale Ali’i ‘o Hulihe’e ma Kailua i Kona.

Ua nui nā kānaka i hele aku, ‘o nā ki’i maka li’ili’i a me nā ki’i maka nunui, ‘o ke Kia’āina Neil Abercrombie, kekahi mau kenekoa, ‘o Clayton Hee, ‘o Gil Kahele a me Malama Solomon, ka pelekikena kūikawā o ke Kulanui o Hawai’i, ‘o David Lassner, nā ‘ohana o kekahi mau kūpuna kōkua nui a kāko’o nui ho’i iā Ka Haka ‘Ula o Ke’elikōlani me ka ho’omau ‘ana i ka ‘ōlelo Hawai’i a me kekahi mau mea hou aku.

Ho’omaka ihola ka ‘Aha ‘Oki Piko i ke kau ‘ana o ka lā i ka lolo. E ha’i ‘ōlelo ana kahi kākā’ōlelo maika’i o Ka Haka ‘Ula, ‘o Hiapokeikikāne Perreira, a i ka hopena o kāna ha’i ‘ōlelo ana, helele’i ihola ka ua, me he mea lā, e hō’ike mai ana nā kūpuna i ko lākou hau’oli a kāko’o ho’i.

Na Kauanoe Kimura i ‘oki i ka piko i ke ko’i. A he ko’i ia i hana ‘ia e Kana’e Keawe, kekahi o nā kānaka kaulana i ka hana ‘ana i ka pahu a me nā mea pa’ahana like ‘ole.

A pau ka hana, kono a’ela kahi keiki o ka Pūnana Leo i nā kānaka e komo i loko no ka ‘Aha Ho’omaika’i. Ma laila i ha’i ‘ōlelo ai kekahi mau ki’i maka nunui o Hawai’i. A ‘o kahi mea nani o ia lā, ‘o ia ka ho’i hou ‘ana o kahi haumāna no ke kalahea ‘ana i ka palapala kūkala a ka Meia o ke kalana ‘o Hawai’i. ‘O Ilihia Gionson ka inoa o ua haumāna lā a ke hana nei ‘o ia no ka meia i kēia manawa.

Ua hula ‘ia nō ho’i ‘elua hula no ke Ali’iwahine Luka Keanolani Kanāhoahoa Ke’elikōlani, ‘o ia ‘o “’O Ka Makakū, Kū Makawalu O Ke Kapu” a me “Mele Inoa No Ke’elikōlani. Na Kalena Silva a me kāna mau haumāna.

Ma hope o nā ha’i ‘ōlelo a me ka hula, ua ho’omāka’ika’i ‘ia nā hoa kipa. He keu ia hale a ka nani. ‘O Rob Iopa a me kona hui ka mea nāna i kaha i ia hale. ‘O kahi mea e ha’aheo ai kākou, ua puka ‘o Iopa mai ke Kula Ki’eki’e ‘o Waiākea.

Ma ka ‘Aha ‘Ālana ma hope mai, ‘o kahi ‘ālana, ‘o ia ka hula ‘ana o Tangarō a me kona hālau. A e like e ka mea ma’a mau, ua ulu ka hoi.

Ma hope mai, e kani ana kekahi mau kāhuli leo le’a o ka nahele a e ‘oni ana nā kino ‘olu i ka hula.

He lā maika’i wale ia, a kūpono ho’i ka loa’a ‘ana o Hale’ōlelo (hou) i ko Hilo Hanakahi. ‘O Keiki Kawai’ae’a ka luna o Ka Haka ‘Ula i kēia manawa, a e holo mua ana nō ma lalo o kona ho’okele ‘ana.

Ho’omaika’i iā ‘oukou e nā kumu a me nā haumāna o Ka Haka ‘Ula O Ke’elikōlani.

———

E ho’ouna ‘ia mai na ā leka iā māua, ‘o ia ho’i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:

>> kwong@hawaii.edu

>> rsolis@hawaii.edu

a i ‘ole ia, ma ke kelepona:

>> 956-2627 (Laiana)

>> 956-2627 (Kekeha)

This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai’i at Mānoa.