Synopsis: The Ebola virus is separating families in Africa.

———

‘O ka ma’i makamaka ‘ole, he ‘ōlelo no’eau ia no ka ma’i lepela, no ka mea, ma Hawai’i nei, ua ho’oka’awale ‘ia aku ke kanaka i loa’a i ua ma’i lā, ‘a’ole e noho me kona ‘ohana, me nā kānaka ho’i i loa’a ‘ole i ka ma’i lepela.

Akā, kohu mea lā, he ma’i makamaka ‘ole hou nō ko ka honua nei, a ‘o ka mea ho’oma’i Ebola ia. A ua lilo paha i ma’i ho’oka’awale. Ma kekahi ‘aha ma Lādana, kūkākūkā ihola kekahi po’e luna ola kino i mea e ho’ohākālia ai i ka laha ‘ana o ua ma’i lā.

A ‘o kekahi mea i hāpai ‘ia, ‘o ia ke kūkulu ‘ana i nā hale ma’i li’ili’i he ho’okahi kaukani a emi iki paha ma Sierra Leone. ‘O ka mea ‘āpiki, he mau wahi noho wale nō ia no ka po’e ma’i, he li’ili’i wale nō paha ke kōkua, a ‘a’ohe paha wahi kōkua.

Wahi a ia mau luna ola kino, e kūkulu koke ‘ia a’e ia mau hale ma’i li’ili’i i mea e ho’oha’alele ‘ia ai ka po’e ma’i i ko lākou mau ‘ohana, me ka mana’o, ‘o ia ka mea e hākālia ai ka laha ‘ana o ua ma’i makamaka ‘ole lā.

Ua pōmaika’i ‘i’o nō ko Hawai’i nei, ‘a’ole i hiki mai ua mea ho’oma’i Ebola lā i ‘ane’i nei. ‘A’ohe mea e hopohopo ai. Pēlā nō kahi nūhou o ke kakahiaka o ka Pō’ahā nei. Mahalo na’e i ka Haukapila ‘o Ka Mō’īwahine, ua maka’ala nō a hana aku nei i nā mea e pono ai ka ‘ike le’a ‘ana i ka loa’a a me ka loa’a ‘ole paha o ia kanaka i ka mea ho’oma’i Ebola.

‘A’ole i hiki mai nei ma’i makamaka ‘ole i Hawai’i nei, ua hiki mai na’e i ‘Amelika Hui Pū ‘Ia. Aia nō kahi kanaka ma Dallas, i Tekeka, ua loa’a aku nei i ka Ebola. ‘O Thomas Eric Duncan kona inoa. A mai Lipelia mai ‘o ia i hele mai nei a hiki ihola i Dallas i ka lā 20 o ka mahina ‘o Kepakemapa no ke kipa ‘ana mai i ka ‘ohana. I ia manawa, ‘a’ohe wahi ‘ōuli o ka ma’i e kau ana ma luna ona. A hala kekahi mau lā, loa’a akula ‘o ia i ka ma’i. A i ka lā 25, kipa akula ‘o Duncan i ka hale ma’i o nā pō’ino ulia. A pau, kauoha ‘ia ‘o ia, e ho’i aku i ka hale. A i ka lā 28, ho’i hou akula ‘o ia i haukapila ma ke ka’a o nā pō’ino ulia ma muli o kona ma’i loa. A ma laila ‘o ia e waiho nei ma ke kūlana kūkonukonu.

‘O kahi mea ‘āpiki, ua ha’i aku ‘o Duncan i kahi kahu ma’i, aia aku nei ‘o ia i ‘Apelika, akā, ma muli o ke ‘ano o ke kahe ‘ana o ka hana ma ke kamepiula, ‘a’ole i ‘ike ‘ia e ke kauka. A no laila ‘o ia i ho’ouna hewa ‘ia ai e ho’i i kona hale. Ma muli o kēlā, aia nō ke nānā ‘ia aku nei nā kānaka a pau i launa pū me ia i kona hiki ‘ana mai i Dallas, a pēlā pū nō me nā kānaka i launa pū me lākou.

Ke lana nei ka mana’o o ko ‘oukou mea kākau, ‘a’ole e lilo kēia i ma’i ka’awale, i ma’i ho’i e ho’oka’awale ana i nā ‘ohana a me nā makamaka, e like me ka mana’o o kekahi mau luna ola kino. Inā e a’o ‘ia paha nā kānaka o ‘Apelika i ke ‘ano o ka mālama ‘ana i ke kanaka i loa’a i ka mea ho’oma’i Ebola a e ho’olako pono ‘ia nō ho’i lākou, ‘o ia paha ka mea e pono ai. A pēia pū nō ma ‘Amelika Hui Pū ‘Ia a ma Hawai’i nei paha. Inā a’o pono ‘ia ka hana e pono ai, ‘a’ohe mea e maka’u ai.

———

E ho’ouna ‘ia mai na ā leka iā māua, ‘o ia ho’i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:

>> kwong@hawaii.edu

>> rsolis@hawaii.edu

a i ‘ole ia, ma ke kelepona:

>> 956-2627 (Laiana)

>> 956-2627 (Kekeha)

This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai’i at Mānoa.