Synopsis: The discovery of chronic traumatic encephalopathy has caused me to reconsider the consequences of watching football and its biggest event, the Super Bowl. What is my responsibility here?

———

Aloha mai käkou e oæu hoa mäkaæikaæi hoæokükü kahului pöpeku. æO këia Läpule e hiki koke mai ana ko käkou lä pïhoihoi loa o ka makahiki. E noho ana nö ka hapanui o käkou i mua o ke kïwï e haupa ana i nä meaæai mökaekae like æole a e inu ana i nä mea inu a æoæoki mai ka æona. He æai nö a hewa ka waha a he inu nö hoæi a kena, a æo ke kumu mai, æo ia nö ka hoæomana æana i nä akua o ka päæani kinipöpö peku.

Hoæomaopopo au i ka nänä æana i ia mea ‘o ke Kupa Pola mai koæu wä mai e kamaliæi ana, a mau nö ia hana i këia au e kani koæo nei. He keiki liæiliæi nö au i ka wä i make pilau ai nä æälapa o Kansas City i ke keæekeæehi æia e nä keiki o Green Bay ma ke Kupa Pola mua loa. æAæole nui koæu hoihoi i ka pöpeku i ia manawa. Aia koæu hoihoi i ia wä æo ka nänä kätuna e like hoæi me ka hana a kamaliæi. I ia wä naæe, hoæokahi wale nö kïwï o a hale, a æo ka pöpeku ka höæike. I këia wä, hiki nö iaæu ke koho i ke känela aæu e nänä ai, a ua maæa au i ka nänä pöpeku. Eia nö naæe au ke kuæihë nei. æO ka nui o nä æälapa e æike nei i nä hopena weliweli o ka päæani pöpeku, ke manaæo nei au, aia nö paha iaæu kekahi hapa o ka hewa.

Penei ka noæonoæo. Nui nö ke kälä e uku æia ana i ka æoihana pöpeku ma muli o ka nänä æana a ka lehulehu i nä päæani ma luna o ke kïwï – pau pü hoæi me aæu. æO ia hoæi, uku æia ke kïwï e nä hui kälepa e hoæolaha ana i kä läkou mau mea küæai, a uku ka hui kïwï i nä kime. Na ke kime e uku i nä æälapa, a æo nä æalihi külele ka mea nui loa o ka uku. E uku æia ana æo Peyton Manning, ke æalihi külele o ke kime ma Denver, he $15 wale nö miliona no ke kau 2015, a he nui hou aku ma muli o ke kälepa æana i kona inoa. æAæole nö e nui ka weliweli o kona kulaæi æia e like me nä æälapa æë aæe. æAæole naæe e hihi. Eia mai ka nïnau nui. Na wai e uku i nä hui kälepa? Kuailo? Na käkou nö, na ka poæe küæai i kä läkou mau mea e kälepa nei. Aia ke ola o ka æoihana pöpeku iä käkou.

Eia nö kuæu mea e kuæihë nei. Ua hele aku nei au i kekahi kiæiæoniæoni i kapa æia æo “Concussion”, a ma laila au i æike ai i ka weliweli o ia haæuki. I ka nänä æana i ka lolo o Mike Webster, ka huki pöpö o ka Pittsburgh Steelers, ma hope o kona hala æana, æakahi nö a æike æia këia maæi æo ke chronic traumatic encephalopathy.

æO ke kumu e loaæa ai i këia maæi, æo ia nö ka hahau æino æia mai o ke poæo, a i æole ka hahau æino aku o ke poæo i kekahi mea paæa. Lilo ia i mea e nakeke ai ka lolo i loko o ka püniu. æO ka hopena hoæi, hele a emi mai ka ikaika hoæomaopopo, komo ka huhü wale, a hoæomaka hoæi ka pupule o ka noæonoæo. Ke mähuahua nei ka nui o ka poæe e pilikia nei i këia æano maæi, a æo kekahi o ia poæe, he æöpio ia, a æaæohe wahi uku æia i ke kälä!

———

E ho‘ouna ‘ia mai na ä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:

>> kwong@hawaii.edu

>> rsolis@hawaii.edu

a i ‘ole ia, ma ke kelepona:

>> 956-2627 (Laiana)

>> 956-2627 (Kekeha)

This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mänoa.