Synopsis: Lineal descendants and members of the Kaæüpülehu Marine Life Advisory Committee have asked us all to “try wait,” by initiating a fishing kapu, rest period, on a 3.6-mile stretch of shoreline from Kïkaua Point to Kalaemanö. Combining Hawaiian traditional and customary practices with Western science, these dedicated members have developed a detailed plan to ensure the survival and proliferation of this fishery. This 10-year moratorium, codified by the state Department of Land and Natural Resources, will allow these resources to self-heal and revitalize the quantity of fish to levels of sustainability similar to those that existed prior to Western fishing methods.

(Hoæomau æia)

He iwakälua anana ka löæihi o kahi i hoæokapu æia a he æumi makahiki ka löæihi o ia kapu. Eia kekahi o nä iæa i hoæomalu æia, æo ka æöpakapaka, ke kalekale, ka lehi, ka ehu, ka häpuæupuæu, ka uku, ke aku, ke ono, a me ka mahimahi. ‘O Kaæüpülehu ka mua o këia æano wahi kapu ma ka mokupuni æo Hawaiæi. Manaæo nui nä kamaæäina, nä paniolo, nä mahiæai, nä lawaiæa, a me nä küpuna o Kaæüpülehu he pono ia kapu æana no ka lehulehu a me nä hanauna e hiki mai ana. No laila, kau æia ke kapu ma ia mau wahi no ka wä i kuhi æia i mea e hoæonui ai i ke ola pono o ka iæa a mälama hoæi i ke kai, kahi o läkou e noho ai. I këia mau lä, he hana käkaæikahi nö ka hoæokapu æana a æo ia paha ke kumu o ka nalowale æana iho o ka iæa.

Iä mäkou i huakaæi aku ai ma Kaæüpülehu, ua nui ka lokomaikaæi o nä æöiwi. He huakaæi äiwaiwa kä mäkou. Kaæapuni hele mäkou i ke kahakai æo Uluweuweu a i ka hono æo Kahuwai. Wehewehe maila he æöiwi, æo æAnakë Hannah Springer i ka moæolelo o ia wahi a me ke küæëæë æana o läkou i ke kükulu æia æana o ka hökele æo Four Seasons, Hualälai. æÖlelo æo ia, æo ka hoæomoe æana i ke alaloa Kaæahumanu i ka makahiki 1975 ka mea i loli nui ai me ka æäwïwï ka æäina a me ka poæe e noho ana ma ke ahupuaæa holoæokoæa.

Ma ka lä æelua o ia huakaæi, eæe mäkou ma luna o ka moku o Mike Nakachi me kona æohana, æike päpü æia akula æo Kaæüpülehu mai ka uka æiuæiu a i ka lae kahakai. E æau pü ana nä naiæa a me nä manö me mäkou. Mahalo iä æAnakë Kuæulei Keakealani, he æöiwi no Kaæüpülehu, no kona kuhikuhi æana mai i nä palena a me nä inoa o këlä me këia wahi pana. I kona hahaæi æana mai i kona moæolelo ponoæï no Kaæüpülehu, æaæole i kana mai ke kulu waimaka. æAe mai æo æAnakë Leinaæala Lightner iä mäkou e æauæau kai i Kahuwai. Ma laila i möliaola iho ai æo Käne i ka wä maloæo. No kona möhai æana iä ia iho no ke ola o känaka i ka wä maloæo, kapa æia ia wahi æo Waiakäne.

I ka Läpule, ka lä hope o kä mäkou huakaæi, i uka mäkou i ka æeli me ke kanu æana i ka lama, ka æaiea, ka halapëpë, a me nä kumu läæau like æole i æane nalowale loa. He wao akua ia ulu läæau, he panoa ke æano, no ka liæiliæi o ka ua.

Ua piha ko mäkou naæau i ke aloha nui ma hope o ka æike æana i ke küpaæa o läkou ma ka mälama æäina. He poæe aloha æäina maoli nö läkou. æO këlä mau æöiwi, he kumu hoæohälike no käkou. Aia nö ke ola o käkou a pau i ka mähuæi æana i ko käkou nohona ponoæï nei, e like me ka nohona o läkou lä.

———

E ho‘ouna ‘ia mai na ä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:

>> kwong@hawaii.edu

>> rsolis@hawaii.edu

a i ‘ole ia, ma ke kelepona:

>> 956-2627 (Laiana)

>> 956-2627 (Kekeha)

This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mänoa.