Synopsis: New efforts are being made to reverse the 2006 decision to revoke Pluto’s status as a planet in our solar system. It is currently labeled a “dwarf planet”. Despite this label, it is not viewed by some as a real planet. Why then call it a “planet”?

Aloha nö käkou e nä hoa o æIlioki. Ua paæa nö æo ia i waho o ke anu, he kohu æïlio ka hoa like, a æaæole hiki ke komo hou i ka hui o nä hökü hele i kaulana a hiki i ka makahiki 2006.

I Ianuali o këlä makahiki aku nei, aia kekahi höæike ma loko o Kauakükalahale no ka hoæohaæahaæa æia o ke külana o æIlioki, aia nö i ka makahiki 2006. Ua hoæoholo kekahi kömike i kapa æia æo ka International Astronomical Union (IAU) e hoæololi i ka æölelo e wehewehe æia ana ke æano o ia mea he hökü hele, a ma muli o ka loli æana o nä kumu e kapa æia ai kekahi hökü he hökü hele, ua kipaku æia kahi æIlioki mai ka hui aku o nä hökü hele æeiwa i kaulana a i paæa hoæi nä inoa i nä kamaliæi hele kula he nui a lehulehu o koæu wä e kamaliæi ana. Eia mai nä inoa Hawaiæi o nä hökü hele æeiwa i paæa i paæa mai a hiki i ka MH 2006, æo Ukalialiæi, Höküloa,Honua (ko käkou hökühele e noho nei), Höküæula, Kaæäwela, Makulu, Heleæekela, Nepekune, a me kahi æIlioki i höæike æia aæela.

He käkaæikahi wale nö ka heluna o ka poæe kilo hökü näna i hoæoholo no ke kipaku æana iä æIlioki. Wahi a kekahi poæe, he æelima wale nö päkeneka ia o nä mea kilo hökü a pau. Nui ka poæe e namunamu nei i këia manawa no ko läkou haæo æana iä æIlioki. Aia lä naæe i hea läkou i ka wä koho päloka? Wahi a ka lohe, inä æaæole e koho, æaæole hiki ke namunamu. Ua pololei paha, æaæole paha. æAæole e hihi. Inä aia ka hapanui o nä kilo hökü ke küæë nei, no ke aha e hiki æole ai ke koho hou iä æIlioki he hökü hele maoli? I këia manawa, he hökü hele peke (dwarf planet) kona kapa æia. Ua hoæokae æia nö paha æo ia no ka lawa æole o kona nui e noho hoæohaku ai ma luna o nä mea æë aæe ma loko o kona ala pöæai. Pëlä nä hökü hele æë aæe a pau mai Ukalialiæi a hiki i o Nepekune.

Wahi a kekahi poæe, he mea æano æë ke kapa æia æana o ia mau hökü hele peke he “dwarf planet” inä æaæole läkou he planet maoli. He planet ka planet, a he kumu ia e käkoæo ai i ka hoæihoæi æia o æIlioki i ka ‘äuna o nä hökü hele o ko käkou poe lä. He nui hou aku nä hökü ma loko o ko käkou poe lä, e laæa æo Makemake a me Haumea, a inä e æae æia ke komo mai o läkou a pau i ka æäuna o nä hökühele, he aha ka hewa? E kala loa ka noho mälie æana o æIlioki ma loko o ko käkou poe lä me ka æimihana æole aku i kona mau hoa. æAæohe wahi æano o ka hewa. Ua maæa käkou i kona noho pü æana ma loko o ko käkou poe lä. Ua noho nö a kupa i ke alo!

I këia wä e hoæokahuli æia nei nä mea maæa mau o ko käkou nohona, æaæole paha e püæiwa ke kükulu æia mai he pä nui näna e pale aku i ke komo hou mai o æIlioki i loko o ko käkou poe lä. E makaæala hoæi o hapa mai ka palekana o nä hökü hele nona këia poe lä! Aia ka pono æo ka “extreme vette” æana!

E ho‘ouna ‘ia mai na ä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:

>> kwong@hawaii.edu

>> rsolis@hawaii.edu

a i ‘ole ia, ma ke kelepona:

>> 956-2627 (Laiana)

>> 956-2627 (Kekeha)

This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mänoa.