Synopsis: Got a problem with the traffic at Laniäkea and want to move the turtles? Let’s not blame it on them. In what way is it their fault? It is a human problem requiring a solution respectful of nature.
Aloha wale hoæi ka iæa lawe mai a ka makani. æO ka läæau a ke kanaka ke hili aku nei.
Hoihoi ke kükala nühou o ka pule nei. He moæolelo no ka hihia i kupu mai ma nä kapakai æäkau o Oæahu nei, i Laniäkea. Ua paæa wale mai nö ke alanui (a he ala æolowï nö paha ka æoiaæiæo) i ka nui malihini e kilo honu ana, a e kolo a honu ana hoæi nä kaæa i ke käæalo æana i mua o ia wahi. Ua lilo këia mäkaæikaæi æana i nä honu o ia kapakai i mea e pilikia ai nä känaka a pau. A i hewa hoæi iä wai? I ka manaæo o kekahi poæe, ua ili ka hewa ma luna o ka honu. Wahi a läkou, aia ka pono æo ka hoæoneæe æana i nä honu ma kahi æë, a i ka hahai wale aku nö o nä malihini, æo ka mälaæe mai nö ia o ke alanui. Hele a lanakila hou känaka ma luna o nä mea kolo. æAæohe palena o ka mahaæoi!
æO ia ihola nö ke æano o käkou känaka. I ke kupu mai o kahi pilikia, hoæoili aku käkou i ka hewa ma luna o haæi. I ka paio æana no ka pono ma waena o ka mea kolo o ka honua a me ke kanaka, æo ke kanaka ke lanakila. æAæohe nänä æia ka pono o ka mea kolo. He aha lä naæe ka hewa a ka honu? Ua alahula ia wahi iä ia. æO ia ke kumu nui e æäkoakoa ai nä malihini i ka mäkaæikaæi ma ia wahi. Aia kekahi æölelo no nä honu o Länaæi. He hele nö läkou i Polihua e hoæohäæule hua ai. He hana nö paha kä ka honua o Laniäkea e hele pinepine ai æo ia ma laila?
Wahi a Pukui, he kinolau paha ka honu no Kanaloa, a wahi a kekahi poæe, he æaumakua nö hoæi ia no ka æohana. Wahi äna, æaæole hiki i nä wähine ke æai i ka honu. Ua kapu ma muli paha o kona külana he kinolau no Kanaloa. æO ka wä nö ia o ka æai kapu, a i loko nö o ka hala loa æana o ia mau lä, ua hiki ke æike æia ke külana koæikoæi o ka honu. æAæole nö e paæi wale æia kona wahi no ka pono o känaka. He æaumakua ka honu a he kauä wale nö paha ke kanaka.
E hoæi hou paha ko käua nänä æana i këia hihia ma Laniäkea. He mau häæina hou aku nö e pono ai. æO ia hoæi, æo ke kükulu ‘ana i alanui ma uka aku o ia kahakai kekahi mea e holo pono ai nä kaæa. Wahi a ka lohe, he häæina pipiæi loa ia. He $15 miliona a æoi. Pohä ka lae! Aia nö naæe he mau hana e hoæähu ai i ia kälä, a æo ke käki æana i nä malihini mäkaæikaæi kekahi. Akä, æaæole æo ke kükulu alanui hou ka häæina hoæokahi wale nö. Aia he mau manaæo æë aæe. æO kekahi häæina, æo ia ke kükulu æana i kahua kükulu kaæa ma uka aku o laila, a me kekahi uapo i luna o ke alanui. æAæole naæe käkou e hihi i laila. Aia nö kekahi uapo ke kü nei i këia manawa. He uapo ia e puka ai ka malihini hele wäwae ma lalo o ke alanui a höæea aku i kahakai. Eia hou kekahi manaæo. Ua hiki ke kükulu kaæa ma kahi mamao a kau ma luna o ke kaæa æöhua. He kaæa æöhua nona ia kuleana hoæokahi wale nö, a näna e halihali mai nä malihini a pili.
Eia naæe ka mea koæikoæi. E mälama æia ka honu a me nä mea ola a pau o puni auaneæi käkou i ka pühä hewa a ka poæe hulikua honu o Laniäkea.
E ho‘ouna ‘ia mai na ä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu
a i ‘ole ia, ma ke kelepona:
>> 956-2627 (Laiana)
>> 956-2627 (Kekeha)
This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mänoa.
