Synopsis: A type of vegetation that grows only in Hawaiæi, particularly on the North facing side of Moku o Loæe, has been called Halophila hawaiiana by the scientific community, and is commonly referred to as seagrass. What can we call it in Hawaiian? Some high school science students have an idea.

Aloha mai käkou. I Moku o Loæe aku nei au a häläwai me kekahi mau haumäna kula kiæekiæe o Hawaiæi. He polokalamu kau wela ia no ka noiæi æana i nä nïnau like æole e pili ana i nä mea ola o ke kai. Aia këia polokalamu ma lalo o ka Hawaiæi Institute for Marine Biology (HIMB), he mahele no ke Kula Nui o Hawaiæi ma Mänoa. Aia ka pahuhopu æo ka hoæomäkaukau æana i nä haumäna küloko o Hawaiæi nei no ke komo æana i loko o ia æoihana he noiæi mea ola kai.

æO Christine Ambrosino ke kumu alakaæi o kekahi o nä hui. E noiæi ana nö käna hui i ia mea he “seagrass”, he mea ulu ma nä kapakai o Moku o Loæe a ma këlä puæe one kaulana hoæi ma loko o ke kai küæono æo Käneæohe. A ma Hawaiæi wale nei nö kona wahi e ulu ai. æAæohe wahi hou aku. Eia naæe ka mea æäpiki. Ua kapa æia ka inoa æepekema æo Halophila hawaiiana, akä ua manaæo nä haumäna e kapa aku i kona inoa Hawaiæi. I ka æimi aku naæe i loko o nä palapala, æaæole loaæa. No laila, ua nïnau mai iaæu, a no kuæu æano æakahi akahi ma ia kumuhana æo nä mea ola kai, æaæohe aæu æekemu.

Eia naæe, ma kahi o ka häpai æana i inoa hou, ua waiho akula au i këlä kuleana ma luna o läkou. Wehewehe akula au i nä ala o ka haku huaæölelo æana. æO ia hoæi, ua hiki ke hoæohawaiæi i ka puana æana i ka huaæölelo haole “seagrass” a i æole ka huaæölelo æepekema “Halophila hawaiiana”. Ua hiki ke haku i huaæölelo no ka höæike i kona nänä æana, ke æano o kona æoni æana, kona wahi e ulu ai, ka æono a æono æole paha o kona æai æana, a me ia mea aku ia mea aku. æO kaæu naæe iä läkou, maikaæi ka hoæohana æana i ke kaona i mea e kuhikuhi ai iä ia ma o ka æölelo.

I këlä pule aku nei, loaæa maila kahi leka uila maiä Christine e höæike mai ana i ka inoa a nä haumäna i haku ai, æo ia hoæi këlä inoa e kau aæe nei ma luna o këia æatikala, æo Näipoliæiliæihoæokuæiikapuæuwai. Nui koæu mahalo i ke akamai o këia poæe haumäna. Ua nänä läkou i ke æano o ka ulu æana. He pälua nä lau e ulu ana mai ke aæa mai, a i ka nui æana mai o ia mau lau a æelua, ma kahi o ka 2 a 3 paha kenimika ka löæihi, hela nö a pili kekahi i kekahi, a ulu mai ka pua ma waena o läua.

He meaæai këia mea ulu na ka honu, a he wahi ia e peæe ai nä æano iæa liæiliæi loa. A æoiai he mea ia i paæa kona aæa ma lalo iho o ka æili kai, näna nö e hoæopaæa i ke one i æole e lawe æia aku e ke kai. Eia nö kekahi mea æäpiki. Ua maopopo, æo nä limu a me nä mea æai like æole a pau o ke kai, ua kapa æia he iæa. A æo nä lau æai o uka, e laæa hoæi me ke kalo, ua kapa æia he æai. No laila, he aha lä ke æano o Näipoliæiliæihoæokuæiikapuæuwai? He æai a i æole he iæa? Koe aku ka häæina a hoæomohala æia nä papa æepekema kai nona nä haæawina e mälama æia ana ma o ka æölelo Hawaiæi, ka æölelo kupa hoæi o ia mau ipo liæiliæi hoæokuæi i ka puæuwai.

E ho‘ouna ‘ia mai na ä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:

>> kwong@hawaii.edu

>> rsolis@hawaii.edu

a i ‘ole ia, ma ke kelepona:

>> 956-2627 (Laiana)

>> 956-2627 (Kekeha)

This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mänoa.