Synopsis: Measles is contagious and can be carried by an individual for weeks without overt symptoms. For those who have not been immunized with two doses of the medicine, the risks are great.

æAuhea æoukou e nä hoa kanaka oæu o ka noho pü æana. Ua lohea paha ka leo kükala no ia maæi lele e kau mai ana ma luna aæe nei ma ke poæo o nei æatikala, æo ia hoæi ka maæi æula, a he æuläliæi kekahi æölelo æana. He malihini ia i nä kapakai æoluæolu o ko käkou æäina aloha nei. Eia naæe ia ke ahulau aku nei ma æAmelika me ka mähuahua nui æana o ka poæe e loaæa ana i ka æümiæi æia e kona mau lima hoæomaæi.

I loko nö o ka höæea æole mai o ia maæi ahulau ma ko käkou mau kapakai, aia ka pono æo ka makaæala o æöæili mai auaneæi. He kolo malü ka hana mai kekahi kanaka a i kekahi kanaka aku, me ka æike æole æia hoæi o kona mau höæailona a hala aæe ka Puæulena. I këia au o ka lele æana o känaka mai æö a æö o ka honua i loko o nä hola he helu wale æia nö, e lele pü nö paha ia maæi ma ke æano he æöhua e kau ana ma luna o ke kama hele.

Aia ka æöæili mai o kona mau höæailona a hala nä lä he 10, a i kekahi manawa, he æelua pule paha ka noho malü o ia maæi ma hope o ka pä æana o kona luaahi. Eia ke helu æia nei nä höæailona ma lalo nei, æo ia hoæi, he piwa, he kunukunu maloæo, he æüpë kahe wale, he puæu æeha, a me kauwahi kiko ma luna o ka æöhune æula. Ua æano like ia mau höæailona me ko ka puæupuæu moa. Eia naæe, æo ka æuläliæi, æaæohe äna maneæo. Eia hou, inä ua loaæa i ka æuläliæi ma mua, ua pale æia ua maæi nei æaæole nö e pä hou mai. æO ia nö ke kumu e koikoi æia nei ka poæe i hou kui æole æia ma mua i ka läæau kaupale maæi æula, e hoæomanawanui i ia hou kui æana. Aia a hana æia æelua manawa, a laila, ua küpalehia ua kanaka nei æaæole e pä mai i ka æuläliæi.

Eia mai kekahi höæailona no ka weliweli o këia æano maæi a me kona lele koke æana mai kekahi kanaka a i kekahi kanaka. Ma ke Kulanui Mokuæäina o Kaleponi (UCLA), ua koikoi æia ka hoæomalu æana i nä limahana a me nä haumäna he æaneæane piha 200 ka huina nui, ma muli o ka æike æia o hoæokahi kanaka i pä pono mai i ia maæi a i lilo hoæi i mea näna ia e hoæolele aæe. Ua kipa mai ua kanaka nei i ke kula ma ka pule mua o æApelila, a no ia mea, ua aæoaæo æia he 500 haumäna, limahana, a me nä kumu hoæi i manaæo æia ua käæalo aku ma kahi kokoke i ua haumäna maæi nei, ua loaæa paha läkou i ia maæi. æEä, he mau pule æekolu i hala aku nei ke kipa æana mai o ia haumäna maæi i ke kula a æo ia mau nö ka makaæala æana i ka hoæolawehala o ia maæi i loko o këlä poæe.

I ka P4 nei, ua hoæolaha æia mai e ke kulanui ë ma waena mai o ia heluna he 500, ua koe mai he 82 e hoæomalu æia nei, no ka mea, æaæole hiki iä läkou ke höæoia i ko läkou lapaæau æia ma o ka hou kui æana no ka pale aku i ia maæi. Aia nö kekahi poæe küæë i ka hou kui æia i ka läæau, a na nä mäkua paha o läkou i küæë. He pilikia auanaæi ia a höæea mai. Eia naæe, æaæole æo läkou wale nö ke pilikia. Eia käkou ke æike nei i ka hopena o ia manaæo küæë he mea ia e pilikia ai nä känaka he nui. A he aha lä ke kumu e küæë ai, he mea hoæomana paha, he puni æole paha i ke kö o ia hana, a he mea maikaæi æole ia paha no ke ola kino, pilikia käkou a pau iä läkou lä. æEä e waiho æia nö këlä maæi ma æAmelika.

E ho‘ouna ‘ia mai na ä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:

>> kwong@hawaii.edu

>> rsolis@hawaii.edu

a i ‘ole ia, ma ke kelepona:

>> 956-2627 (Laiana)

>> 956-2627 (Kekeha)

This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mänoa.