Synopsis: It looks like the TIO is not ready to build the TMT, despite strong support from a governor who wishes to dump it on our sacred mountain.

———

Aloha käkou. Ua uluhua ka manaæo o ka poæe aloha æäina i ka hana mahaæoi a nä æäkena o ke aupuni i nä kiaæa e küpaæa nei ma hope o ka pono o käkou Hawaiæi i uka o Maunakea. He 22 pule a æoi iki aku ko läkou hoæomanawanui æana i ka pulupë o ka æili i ke anu, ka päpaæa o ia æili i ka pä kalaæihi o ka lä, ka æaloæahia o ka naæau i ka hopohopo o hiki mai auaneæi ka mäkaæi i ka pö me ke küpeæe mai i ka lima a me ke kaualakö aku i ke kino palupalu o nä küpuna a hoæopaæa aku i ka hale wai. Mahalo ka æalo mau æana o nä kiaæi i ia noho æïnea æana!

æAkahi hoæi a kuæi mai ka lono maikaæi. He nühou hoæi e lana ai ka manaæo a æoluæolu ai paha ke kino no këia wä Makahiki. Ua hoæolaha æia maila kahi æölelo a ke kiaæäina Ige e höæike mai ana no ke külana o ke TIO, æo ia hoæi, ka hui näna e kükulu ana i ka æohe nänä nunui, i loko nö o ka manaæo paæa a me ka mäkaukau loa o ke aupuni mokuæäina e wehe i ke ala i mea e piæi ai nä lima hana a me nä kalaka halihali mea kükulu i uka, æaæole ke TIO i mäkaukau no ke kükulu æana i ua æohe nunui lä i këia manawa. A no laila, ua paæa kä läkou hana a e hoæopaneæe æia ana a hiki i ka wä e mäkaukau hou ai. Ähea lä hoæi? Koe aku ia. Nui nö ka hoka o ke kiaæäina. æÄlaæa hoæi! I loko nö o ka nui lehulehu e küæëæë mai ana, mau nö ko ia ala manaæo kükulu.

I këia manawa, e huki æia mai ana ka hapanui o nä mäkaæi o ka mokuæäina e noho paæa ana i ke ala no ke kiu æana i ka hana a nä kiaæi. E hemo hou ana ke ala a e hele lanakila ana ka lehulehu e manaæo ana e piæi i ia uka. E waiho æia ana kekahi o nä mäkaæi i laila i kökua no nä mäkaæi o ke kalana æo Hawaiæi, a i mea hoæi e mälama ai i ka maluhia a e hoæoponopono ai hoæi i ka hana. No ka manawa, e kali ana ke kalana æo Hawaiæi æo ka wäwahi æana a nä kiaæi i ko läkou mau pupupu hale a me ka lapulapu æana i kä läkou ukana. A ma ia hope aku, e komo ana nä lima o ke aupuni a hoæomaæemaæe hou aku.

Eia ka mea æäpiki. Inä e haæalele nä kiaæi i ke ala, pehea ana lä läkou e kiaæi ai i ka Mauna? Inä paha e hiki ana iä läkou ke noho ma ka æaoæao, æaæole hiki ke keæakeæa i ke ala, eia naæe, e mau ana nö ko läkou kiaæi æana. Inä naæe e paæakikï mai ke aupuni mokuæäina, a höæole mai i ka noho ma kaæe o ke ala Mauna Kea Access, æaæole maopopo ka hana a nä kiaæi. E haæalele ana paha? E küæëæë ana paha? Inä he küæë ka hana, e limanui mai ana paha nä mäkaæi e like me ka mea i höæike æia ma luna. Ua lohe au, æaæole nä mäkaæi e häpai ana i nä kiaæi i luna. æO ke kaualakö ka hana. He mea hoæomänaæonaæo ke æike æia kekahi kupuna wahine e kaualakö æia ana ma ke ala me kona mau lima ua paæa i ke küpeæe æia. Ke lana nei koæu manaæo no ke küpaæa æana o nä kiaæi i ke kapu aloha inä pëlä ka hana a ke aupuni!

æO këlä poæo manaæo e kau mai ana ma luna, he mea höæike ia i ka hana a Ige. Ma o kona koikoi mau æana e kükulu æia ka TMT ma luna o Maunakea, me he mea lä, ke TIæO nei ma luna o ka pono o ka poæe nona këia æäina. Ke mahalo nei au i ka paæa o ke TIO.

E ho‘ouna ‘ia mai na ä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:

>> kwong@hawaii.edu

>> rsolis@hawaii.edu

a i ‘ole ia, ma ke kelepona:

>> 956-2627 (Laiana)

>> 956-2627 (Kekeha)

This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mänoa.