Column: No wai lā nā palapala o kēia au?

Synopsis: The number of Hawaiian language newspapers, blogs and articles has grown in recent years. The writers have primarily been trained to follow a UH canon that is based on the opinions of certain teachers. Are their publications truly reflective of the language of speakers in the Hawaiian-speaking community?

Aloha mai käkou, e nä hoa heluhelu mai ka piæina a ka lä i Haæehaæe ä ka welona a ka lä i Lehua! He leo aloha wale këia mai kahi kupa o Wahiawä. Ma mua o ke kükäkükä æana no ke kumuhana o këia æatikala, makemake wale au e hoæomaikaæi aku i nä haumäna a pau e puka ana mai ke kula. æOiai he wä këia no ka hoæomalu æana i mea e pakele ai i ka maæi, æaæohe nö a he mea näna e älai i ka laha æana o ke aloha mai ia pae aku a i ia pae aku o Hawaiæi. Mahalo a nui no kä æoukou hana nui, a he keu hoæi nä hana a nä haumäna kaiapuni. E ola ka æölelo Hawaiæi!

No laila, æo ke kumuhana o këia æatikala, he kumuhana paha ia e mokuähana ai ke kaiäulu æölelo Hawaiæi. Aka, he mea ia e æike æia nei ma ke äkea. Pili këia æatikala i ka pae o ka æölelo e hoæopuka æia nei ma nä æano mea like æole, æo ka nüpepa æoe, æo ka moæomanaæo æoe, a pëlä wale aku. Nani loa ke kupu æana mai o nä kïpuka leo, akä, no wai lä ia mau wahi? æAæole paha no nä känaka a pau.

Ke kele æoe ma ka pünaewele, a æike i kekahi mea pili i ka æölelo Hawaiæi, a kaomi æoe i ka loulou, he aha käu e æike ai? Hiki nö paha iä æoe ke hoæomaopopo? æO ka nui o nä mea käkau, ua hele läkou i ke kulanui. A, he pilikia këia no ka poæe e aæo mai nei, a me ka poæe i aæo mai i ka æölelo ma waho o ke kulanui. No ke aha? No ka pae kiæekiæe loa o ka æölelo e hoæohana æia nei. Ma ke kulanui, a he keu hoæi ma Mänoa, aæo æia na æano hiæohiæona kahiko o ka æölelo Hawaiæi. I ka manaæo o këia mea käkau nei, maikaæi loa këlä. Akä, he manawa nö e hoæohana ai, a he manawa hoæi e hoæopuka ai i ke æano æölelo i maæa i ka hapa nui o nä känaka o ka lehulehu.

I nä æatikala a pau aæu i heluhelu ai, paæakikï ka hoæomaopopo æana. Ke hoæohana æia nei nä æano æölelo i kamaæäina æole i ka hapa nui o ke kaiäulu. Iaæu i walaæau ai me kekahi o koæu mau hoa, nïnau akula wau, “Pehea, maopopo paha i ko æolua æohana nä palapala e puka nei?” æÏ maila läua, “æAæole!” A, i koæu nïnau æana iä läua no ke kumu, pane maila läua, ma muli ia o ke kamaæäina æole o ke æano o ka æölelo.

No laila, e ka poæe heluhelu, he nïnau kaæu iä æoukou. He aha ka waiwai o nä æano waihona like æole, inä æaæole käkou e hoæopuka i nä æölelo i kamaæäina a maopopo hoæi i nä känaka o ka lehulehu? Inä he mea käkau æoe, a ke käkau nei æoe ma ka pae kiæekiæe loa o ka æölelo, he pae kamaæäina æole i ka nui o ko käkou poæe, no wai lä æoe e käkau nei? I ka manaæo haæahaæa o nei mea käkau, pono käkou e käkau no nä känaka a pau. Maikaæi ka æike æölelo. Akä, æaæohe ona maikaæi inä æaæole æike æia e ka lehulehu.

No laila, e kuæu lähui, e ala mai! E ka poæe o waho o ke kulanui, e käkau mai! E hoæopuka mai käkou i ko käkou mau moæolelo a manaæo paha, i æole e hulikua æia ka æölelo o ka lehulehu. æAæole pono æoe e hele i ke kulanui no ke käkau æana, æaæole au i hele i ke kulanui. E like me ka æölelo a nä küpuna, “E hoæäæo i pau kuhi hewa.”

E ho‘ouna ‘ia mai na ä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:

>> kwong@hawaii.edu

>> rsolis@hawaii.edu

a i ‘ole ia, ma ke kelepona:

>> 956-2627 (Laiana)

>> 956-2627 (Kekeha)

This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mänoa.