Column: No wai lā ka ʻōlelo aloha o ka ʻāina? No ka lāhui nō!

Synopsis: In response to BJ Akui, there is merit to the argument that the language in these articles should be more widely accessible. I also believe that we should expand our skills so that we can access all levels of Hawaiian.

He welina a he käheahea hoæohauæoli këia wahi leo æïnika iä æoukou a pau e oæu mau hoahänau o ke ewe, iwi, koko hoæokahi o ko käkou æäina aloha; he aloha nui ko æoukou i loko hoæi o nei wä hulihulihia o ke æano maæa mau o ka nohona kanaka! Wahi a kahiko, mai makaæu i ka hana, makaæu i ka moloä. æAæole käkou e wiwo wale i loko o këia wä o ka laha aku a laha mai o ka maæi ahulau e hoæopilikia nei i ke ao holoæokoæa, he wä këia e koa ai käkou a pau me ka menemene nö i ke ola pono o nä känaka like æole a pau a me ko käkou waæa he honua nö. æO ke aloha ka i æoi aæe ma luna o nä mea a pau. Me käkou ke aloha o nä küpuna mai kahi ao mai a kahi ao aæe.

Eia nö hoæi au, æo Kamoaæelehua, he makani a he kanaka, ke käkau aku nei iä æoukou me kuæu mau manaæo no ke poæo e kau aæe nei i luna, a i pili hoæi i ka æölelo Hawaiæi. He leo malihini këia i mua o æoukou e nä mea heluhelu mau i nei kolamu, æakahi a kono æia mai e käkau aku i koæu mau manaæo i mua o æoukou. Ma kaæu heluhelu æana i kahi leka maiä BJ Akui, pëlä au i manaæo ai e hoæouna aku i kaæu leka no ka päkuæi æana aku i ko ia ala manaæo, a eia maila nö ua mau manaæo lä oæu.

Ma koæu wahi manaæo haæahaæa, no ka lähui æöiwi holoæokoæa ka æölelo Hawaiæi he haæawina koæikoæi mai nä küpuna mai a hiki mai iö käkou e ola nei. Ua æäæumeæume ikaika läkou i ka mälama i kä läkou æölelo i loko naæe o nä hana æino, a hana hoæohaæahaæa i ko läkou æano kanaka, a eia kä hoæi käkou ke ola nei i loko o ka æölelo, a ola nö hoæi kä läkou æölelo i loko o käkou e like me ke ewe i loko o ko käkou mau kino.

No ke külana (pae) o ka æölelo ma Kauakükalahale a Akui i æölelo ai, æae, he mea æoiaæiæo nö, he mau külana like æole ko këlä me këia æölelo o ka honua nei a puni, mai nä æölelo nui loa o nä känaka i poeko ka hoæopuka æana aku, a hiki i nä æölelo æöiwi e æäæiliæili nei me ona mau känaka æölelo käkaæikahi i koe. A no laila, ma ke aæo æana i ka æölelo, maliæa o piæi aæe auaneæi ko käkou æike a mäkaukau ma ia æölelo mai kahi külana (pae) a kahi külana o luna aæe. Ua æano pololei nö æo ia ala i ke kuhi æana æaæole nö paha no nä känaka a pau ke külana o ka æölelo ma nei kolamu. Akä, no nä känaka i hoæoikaika ma ke aæo æana i ka æölelo mai nä küpuna mai, me ka nänä æole i ke kumu i loaæa mai ai, ma ke kula paha, ma ka noiæi paha, a ma ka hui pü æana paha me nä känaka æölelo Hawaiæi/Kanaka a loaæa mai ai kona poeko me ke akamai. No laila, ma koæu manaæo, he mea maikaæi ke loaæa nä külana like æole ma ka æölelo, e like nö me ka mäkaukau o nä känaka. Pëlä nö nä æölelo ikaika o ka honua nei.

“æAæohe æulu loaæa i ka pökole o ka lou.” He æölelo naæauao ia mai nä küpuna mai, inä he lou löæihi käu e æohi ai i käu æulu, æaæohe mea loaæa æole iä æoe mai lalo aæe a i ka wëlau o ia kumu, inä naæe he pökole käu lou, æo ka hua haæahaæa wale nö käu e kiæi ai. Ua hiki æole nä mea o luna aæe o ka löæihi o käu lou. Aia ka pono i ka æohi i nä hua like æole o ka naæauaao. æO ke aloha nö ko æoukou, aloha.

E ho‘ouna ‘ia mai na ä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:

>> kwong@hawaii.edu

>> rsolis@hawaii.edu

a i ‘ole ia, ma ke kelepona:

>> 956-2627 (Laiana)

>> 956-2627 (Kekeha)

This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mänoa.