Synopsis: The issue about changing the name of McKinley High School has been brought up again. However, if certain parts of America’s history were not hidden, perhaps the name change would have happened a long time ago.

Aloha mai käkou e nä makamaka heluhelu. æO ia æölelo e kau aæela i luna, e höæike ana ia, æo wai lä ka inoa o ke kanaka, e hiki ana i ka mea æai ke komo aku i loko o kona waha, a no laila, æaæohe mea o ke kanaka e hilahila ai i kona inoa i kapa æia. He æoiaæiæo nö paha ia, akä, he nui ka mahalo i nä mäkua no ke kapa æole æana mai i ka inoa o ko æoukou mea käkau nei, æo Wiliama Makinalë. Akä, ua lilo ua inoa lä i mea kamaæilio nui æia a hoæopaæapaæa æia nö hoæi ma nä pule i kaæa hope aku nei ma muli o kekahi mau æölelo hoæoholo ma ka Hale o nä Lunamakaæäinana no ka hoæololi æana i ka inoa o ke Kula Kiæekiæe æo Makinalë

æEä, æo ko æoukou mea käkau, ua kika nö, æo ia hoæi, mai ia kula kiæekiæe nö i puka mai ai i ka makahiki 1987. A pëlä pü nö me ka makuakäne a me nä kaikuähine. æAæole naæe ia he mea e paæa ai ka inoa o ia kula kiæekiæe. A pëlä nö hoæi, inä pau ka æohana holoæokoæa i ka puka mai mai Makinalë mai.

Ma ka wä e hele ana ko æoukou mea käkau i Makinalë, hoæokahi wale nö papa moæolelo Hawaiæi mai ka papa 10 a ka papa 12, æeä, he æekolu wale nö papa o ia kula i ia manawa. A æo ka mea ‘äpiki, ua hoæomaka ka “moæolelo Hawaiæi” o ia papa ma ka moæolelo o Joseph Kahahawai, Ben Ahakuelo, Horace Ida, Henry Chang, a me David Takai. Kohu mea lä, ma laila i hoæomaka ai ka moæolelo o ka lähui Hawaiæi. æAæole loa! Akä, ma ua moæolelo nei, ua hele a ahuwale nä pali kahakai o Kamilo, æo ia hoæi, he mälama æo æAmelika Hui Pü æIa iä ia iho me ka nänä æole i ka pono o haæi. A æo kahi Pelekikena Makinalë, æo ia nö hoæi käna hana, æo ke käpae æana aku i ka pono o ka Hawaiæi, ua hoæonalonalo æia naæe ia hana äna. Kainö aia ka pono æo ke kau æana o nä känaka naæau pono i ka hano häweo, eia kä, koho æia kahi pelekikena æöpü keæemoa i kanaka hoæohanohano æia. (æEä, e æole ka Pelekikena Kaliwilana, manaæo ai ke ola o ko Hawaiæi. æAæole hoæi e hihi, komo æë ihola æo Wiliama Lokoæino.)

I hewa i ka hoæolaha æole æia æana o nä hana hoæokamani a kahi mau pelekikena ma mua a ‘ike ‘ole ai ka hapanui o nä känaka a puni ka honua i ka moæolelo æoiaæiæo. A æo ia nö paha ke kumu e küæëæë nei kekahi poæe i ka hoæololi inoa me ka æölelo pü æana mai, “He au käpae moæolelo këia! No ke aha e hünä æia ai ka moæolelo o Makinalë? Pehea lä e æike ai ka nui lehulehu i käna mau hana i kü i ka hewa?” Akä, e aho paha ka hoæololi æana i ka inoa. A i ka wä e launa pü ai æo ke kanaka i puka mai ia kula kiæekiæe me kekahi kanaka, æo ia ka wä e höæike aku ai i ka moæolelo, æo ia hoæi, æo ka inoa kahiko (Makinalë) a me ka inoa hou, a me ke kumu i hoæololi æia ai. A æo ia ka mea e aæo ai känaka i ka hana küpono æole a Makinalë. æEä, æaæohe inoa komo æole o ka æai, akä, æo Kaliwilana paha ka inoa küpono. A inä puni loa æoukou i ka inoa o ia æenemi hoæohui æäina, e kapa aku i kä æoukou mau keiki ma ia inoa.

Nui koæu mahalo i nä kupuna, nä kumu me nä känaka a pau i noke a e noke nei hoæi i ka hana i mea e laha ai nä moæolelo o Hawaiæi nei.

E ho‘ouna ‘ia mai na ä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:

>> kwong@hawaii.edu

>> rsolis@hawaii.edu

a i ‘ole ia, ma ke kelepona:

>> 956-2627 (Laiana)

>> 956-2627 (Kekeha)

This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mänoa.