Synopsis: A recent decision in a Utah court, designed to grant American Samoans U.S. citizenship, was overturned by an appellate court in Denver. In what way will this affect the rights of American Samoans?

Aloha mai käkou. Eia nö mäua ke luæu aku nei i loko o nei kai æölepolepo me ka hoæomaopopo mua naæe ë, æaæohe o mäua kuleana i ka mahaæoi wale aku i loko o ko haæi koæa. He kumuhana naæe këia ma Kämoa i æike æia kona pilina ma Hawaiæi nei. A no laila, e hoæohälike æia ka hihia e kupu nei ma laila i këia wä me ka hihia i kupu mai ma Hawaiæi nei i loko o ko käkou pilina me æAmelika.

Aia kauwahi poæe Kämoa e noho ana ma Utah ua koi aku nei i ke aupuni æAmelika e hoæokupa iä läkou i mea e loaæa ai nä pono a pau o nä kupa æë aæe o ua aupuni nei. Ua hänau æia läkou i Kämoa, a no laila, æaæole läkou he kupa maoli no æAmelika ma lalo o ke känäwai. He “national” ko läkou külana, a no laila, he hapa mai nä pono o läkou i ko ke kupa maoli. Eia hoæi kekahi mau laæana: æAæohe o läkou koho i nä moho no nä külana pekelala, e laæa ka pelekikena. æAæole hoæi e hiki ke holo päloka. æAæole hiki ke lawelawe i ka hana kiule a me kekahi mau æoihana æë aæe hoæi, a aia ko läkou külana he kupa a noi ma o ia hana he hoæokupa æana. æO ka mea æäpiki hoæi, ua loaæa këia mau pono i nä kupa mai nä kelikoli æë aæe, e laæa me Poko Liko, a ua hoka naæe nä Kämoa.

Ua käkoæo æia ke koi æana a ua poæe Kämoa lä e noho ana ma Utah, eia naæe, ua hoæopiæi küæë æia i këia pule nei e ka æAha Mana Hoæokolokolo ma Denver a ua käpae æia no ka manawa. A eia nö ka mea hoihoi. Ma ke küæë æia e ka æAha Mana Hoæokolokolo, ua küæë pü æia e ke aupuni ma Kämoa æAmelika. He æokoæa loa ke æano o ke känäwai ma laila. æAæole wale nö æo ka æAha ke hoæokolokolo i nä hihia, aia nö ka fono o këlä me këia æaiga, a na ka mätai o ia æaiga ka hoæokolokolo æana. Inä e hoæokupa æia nä makaæäinana a pau a lilo i kupa maoli no æAmelika, e pau ana paha kekahi mau hana maæa mau o ka nohona Kämoa, ka faæaSämoa hoæi, e laæa ke æano o ia mea he “land ownership”. I këia manawa, aia ka hapanui o ka æäina ma Kämoa ma lalo o ka mana o nä mätai. Eia nö kekahi poæe ke makaæu nei o loli auaneæi ia æano nohona ke lilo ka poæe a pau i kupa no æAmelika.

Eia nö mäua ke nänä aku nei mai kahi mamao aku me ka hoæomanaæo pü i ka noho hewa æia mai o Hawaiæi nei e æAmelika a me ka hoæolilo æia i mokuæäina no ua pöä nei. Maliæa, ua käkoæo æia e kekahi poæe a ua küæë æia e kekahi poæe, e like me ka nïnau e häpai æia nei ma Kämoa æAmelika. Ua æokoæa nö naæe këlä wä a æokoæa hoæi këia wä a käkou e æike nei i ke käæili æia mai o ko käkou æäina i mea e kükulu ai i kahi æohe nänä nunui, i nähi pela makani, i päka kahakai hoæi, ia mea aku ia mea aku, me he lä, æo ia ko läkou æäina ponoæï.

No mäua, e aho ka noho küæokoæa æana o ka poæe æöiwi o ka honua nei, a me ka mälama æana i ko käkou mau loina i mea e mau ai ke æano o ko käkou mau küpuna. I kupu mai auaneæi ka manaæo i loko o kekahi poæe e noi i külana kupa no æAmelika, hiki nö iä läkou ke hoæomanawanui mai i ia mea æo ka hoæopihapiha palapala e noi ai i külana kupa pälua. Pëlä e hiki ai iä läkou ke faæaæAmelika, inä pëlä ka pahuhopu.

E ho‘ouna ‘ia mai na ä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:

>> kwong@hawaii.edu

>> rsolis@hawaii.edu

a i ‘ole ia, ma ke kelepona:

>> 956-2627 (Laiana)

>> 956-2627 (Kekeha)

This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mänoa.