Synopsis: The failure of Gov. David Ige to veto a bill that extends the leases of landholders will perpetuate the separation of Hawaiians from our lands and ultimately convince the public that the state actually has the right to do so.
Aloha hou mai käkou. I këlä pule aku nei, ua käkau mäua no ka hoæokolonaio æia o Hawaiæi e æAmelika a no ka lilo æana i mokuæäina, kahi e kolo ai ua naio nei. He kumuhana nö hoæi ia i kupu mai ma muli o kahi nïnau nunui a ka poæe o Sämoa æAmelika no ka lilo a lilo æole æana paha i kupa no ua hoæokolonaio nei, æo æAmelika. æO kahi hopena maikaæi æole paha o ia koho, æo ia ka lilo æana o ko läkou mau æäina i æäina küæai (privately owned), a e lawe æäpiki æia mai lalo aku o ka mana o nä æohana Kämoa. Ua æikea ka hopena o nä aupuni Päkïpika i hoæokolonaio æia e æAmelika ma loko o nä makahiki i kaæa hope aku nei. Ua kaæa aku ko läkou æäina i ka poæe haole, a ua noho nele ka poæe Polenekia. æEä, e ka makamaka heluhelu, æaæole he wä e pau ai ka æapakau æia mai o ko käkou kuleana.
Ua kaulana mai ka hana kohu æole a ke aupuni ma Hawaiæi, a me kona kiaæäina Ige, i ka æapakau æia o ka æäina o ka poæe Hawaiæi. He nänä wale aku nö kä ua kiaæäina nei, a me ka poæe luna o ka æaha æölelo, i ke kuko o ka poæe hoæopili meaæai näna e käkoæo mai iä läkou. æO ia nö ka paæa æana o ia æäina i nä kau a kau. He käkoæo ia i æike æia ma o ka pono mälama æana i ka æäina a me ka hulikua æana i ka pono o ka lehulehu. A i loko nö o ke kohu æole o ia æano hana, he pakele wale nö läkou i ka hoæopaæi æia, æoiai ua hoæomalu æia e ua aupuni hoæopunipuni nei. Kohu mea lä, ma nä hana a pau, he hele lanakila wale aæe nö.
He ahuwale ke æano kohu æole o kä läkou lä kau æana i ka HB 499 i känäwai no ua mokuæäina nei. He känäwai ia näna e æae i ka hoæonui æia o ka palena makahiki e hoæolimalima æia ai, e ua poæe hoæopili meaæai nei, nä æäina lei aliæi a me nä æäina he nui hou aku i æapakau æia e ua mokuæäina nei. Pëlä nö e paæa mau ai ia mau æäina ma lalo o ka mana o ua poæe hoæopili meaæai nei, a he hulikua hoæi läkou i ke kuleana no ka hoæohana æia o ia mau æäina no ka pono o ka poæe Hawaiæi.
Ma o ke kau æana o ia känäwai, e hulikua pü ana ka poæe luna aupuni i ko läkou kuleana kahu waiwai. Ua höæike ahuwale æia ke küæë paæa a ka lehulehu i nëia känäwai, eia nae, ua huli kua æia ua küæë æana a ua hoæopunipuni æia e ka mokuæäina. He kohu “gas lighting” këia æano hana a ke aupuni e noke aku nei a hiki i ka puni æana o ka lehulehu. A i këia mau lä, ke manaæo nei ka hapanui o ka lehulehu he hana küpono ia.
æEä, e ka makamaka heluhelu, mai puni i ia “gas lighting”. æAæohe wahi æano o ka mälama pono æia o ko käkou mau æäina lei aliæi. He hana æänunu naæe ia na ka poæe hoæokolonaio i mea e mau ai ko läkou külana küæonoæono. Inä e waiho ‘ia këia pila, a lilo hoæi ia i känäwai, e komo aku nö käkou känaka ma loko o nä hale hoæokolokolo e koi ai i ko käkou pono. æO ia wale nö kä käkou hana i koe. æO ka mea æäpiki naæe, æo ko läkou lä hale nö ia. æAæohe ala hou aku e hele ai. E hoæopiæi wale aæe ko lalo i iho mai ko luna!
E ho‘ouna ‘ia mai na ä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu
a i ‘ole ia, ma ke kelepona:
>> 956-2627 (Laiana)
>> 956-2627 (Kekeha)
This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mänoa.
