Synopsis: As Hawaiians, we should try to utilize our precious possessions instead of displaying them behind the glass barriers of museums. Everything we had was functional and those functions should be perpetuated.
æAuhea lä æoukou e nä makamaka heluhelu, he moæolelo kaæu e haæi aku ai iä æoukou no kaæu mea i æike maka ai i këlä hopena pule i hala aku nei. I këlä Läpule, ua maikaæi a ua æoluæolu loa, no laila, ua hoæolako au i kaæu æeke me kaæu mau mea punahele no ka holoholo æana i kahakai. æO ka mea æoi loa o ke koæikoæi, æo ia nö koæu päpale niu aæu i ulana ai a me ka æaila pale lä e pakele ai koæu æili i ka wela o ka lä. A ua holo au.
I koæu höæea æana aku i Waimänalo, ua püæiwa au i ka æikena ma mua oæu. Aia hoæi ke hele wäwae nei i waenakonu o ke ala hele, he kanaka Hawaiæi. æAæole naæe æo ia æo ka mea näna i hoæopüæiwa mai iaæu, akä æo ka mea i loko o kona lima koæu mea i püæiwa ai. I ka nänä mua æana i ia mea, ua manaæo au, he aha lä këlä? Ua æano like ia me he mea koæokoæo lä no ka hoæomaæemaæe æana i ka lelehuna. Ua käæalo au i mua o ua kanaka nei. A hala aku æo ia ala i hope, æalawa aæela au i ka mea e paæa ana i kona lima. Eia kä, he kähili paæa lima nö ia!
Ua hoæokü au i koæu kaæa a noæonoæo ihola wau, nani këlä kähili, akä, æano æë ka æike æana i ua mea lä ma waho o ka hale höæikeæike. I ia manawa, e piha ana koæu manaæo i nä nïnau he nui. No ke aha lä e häpai nei æo ia ala i ke kähili paæa lima? A no ke aha hoæi æo ia ma kai nei? Ua kapu paha ke kähili no ke aliæi wale nö. He mamo paha æo ia ala na nä aliæi? Pehea lä e hiki ai iä käkou känaka æöiwi ke hana pëlä?
Puka au mai ke kaæa a hele i ke one me ia mau nïnau e æupu aæe ana i loko o koæu manaæo a ua æike hou au i ua kanaka nei e noho ana ma ke one. A ma laila hoæi, ke kü ala i ke one ma ka æaoæao ona, ua kähili nei. Me he mea lä, æo ke kähili, he mea ia nona e hoæokapu ai i kona wahi e noho ana. A i koæu nänä hou æana iä ia ala me kona mea Hawaiæi e kü ana ma kona æaoæao, e hoæopöæai æokoæa æia ana æo ia e nä malihini, a ua komo mai i loko o koæu noæonoæo he æano manaæo æokoæa. He mea hou këia aæu e æike nei.
æO kaæu mea i æike ai i këlä lä, he kanaka Hawaiæi ia e küæë ana i nä malihini ma kona æäina ponoæï. Ua æike au he kanaka Hawaiæi e hoæokahakaha ana i nä hana noæeau o ka æike kupuna. Ua æike au he kanaka Hawaiæi e hoæomaopopo ana i nä malihini a me nä haole, aia ana nö käkou känaka Hawaiæi ma ko käkou æäina a mau loa aku. I koæu æike æana, i höæailona hoæolana manaæo ia kanaka Hawaiæi hoæokahi e kü ana i ke one. No laila, e nä hoa makamaka heluhelu, eia kekahi mau nïnau aæu e häpai ai i mua o æoukou.
Ua pono anei ka waiho wale æana i nä mea waiwai o käkou känaka æöiwi i ke küæono o ka hale? æAæole anei e hiki iä käkou ke hoæonui i ke koæikoæi o ko käkou mau mea kahiko (e like me ke kähili paæa lima), me ka mälama pono a me ka hoæopili i ia mea i ko käkou nohona i këia au hou? Inä æaæole, e lilo ana nö ia mau waiwai o ke au kahiko, nä höæailona o ko käkou nohona Hawaiæi, i mea wale nö e waiho ana ma hope o ka pahu aniani o ka hale höæikeæike. E lilo anei ia i mea na ka haole e mäkilo ai me kona maka meæomeæo?
E ho‘ouna ‘ia mai na ä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu
a i ‘ole ia, ma ke kelepona:
>> 808-956-2627 (Laiana)
>> 808-956-2627 (Kekeha)
This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mänoa.
