Synopsis: Conversations in Hawaiian are rarely heard outside of classes. How can we encourage others to speak to each other in Hawaiian?

æAuhea æoukou e nä makamaka æölelo Hawaiæi. Ke lana nei koæu manaæo, ua maikaæi æoukou a pau loa me ka æohana, a ola nö hoæi ma këia wä i makaæala ai käkou i ka maæi.

Eia nö au ke mahalo aku nei iä æoukou i ka hoæomau æana i ka æölelo nahenahe a ko käkou poæe küpuna. He minamina naæe nä hoa haumäna näna e aæo i ka æölelo Hawaiæi a hoæopuka wale naæe i ka æölelo Pelekane. Lohe mau æia ka pane æana aku ma ka æölelo Pelekane i kekahi nïnau i nïnau æia ma ka æölelo Hawaiæi. æAæole paha kënä æo ka makemake o ka mea näna i nïnau aku. æO ka walaæau kanaka nö naæe kona makemake.

Pehea e hoæopïhoihoi ai käkou iä käkou iho i ka hoæopuka æana i ka æölelo Hawaiæi? No ke aha e hilahila ai nä haumäna i ka hoæopuka æana i ka æölelo Hawaiæi? No ka hapanui o nä haumäna e aæo ana i ka æölelo Hawaiæi ma ke kulanui, æaæole läkou hoæomaæamaæa ma waho o ka papa. I ka hoæokuæu æia æana o ka papa, æo ka ‘ölelo Pelekane wale nö ke puka mai ko läkou waha aku. Pëlä pü me nä haumäna o nä papa æölelo Hawaiæi 400.

Ke hui pü mäua me kahi hoa æölelo Hawaiæi, e aho nö e walaæau kanaka mäua. Inä paha e æoi aku ka maikaæi o ka æölelo Hawaiæi a kuæu hoa ma mua o kaæu, ma laila nö au e hoæoikaika aku. I puka aku kahi mea hemahema, e hoæoponopono æia mai nö. Ma hope o ka hoæoponopono mau æia o ia æölelo like, naæu ponoæï ia e hoæoponopono i kaæu æölelo iho.

Ua komo au i loko o kahi mau papa ma ke kulanui, a noæonoæo ihola au, æaæole au he mea æimi naæauao. æAæole au i puni i ka heluhelu æana i nä moæolelo ma loko o nä nüpepa. Puni naæe au i ka hoæolohe æana aku i nä lïpine a me ka nänä æana i nä kiæi æoniæoni æo Mänaleo. Pëlä nö au e ho‘omaæamaæa ai i ka æölelo Hawaiæi, æo ia hoæi ma ka æaoæao walaæau.

Noæonoæo mau iho au no ke emi æana o ka walaæau æana ma waho o ke kula. Ke manaæo nei paha kekahi haumäna, æaæole i maikaæi käna æölelo, no ka mea, æaæole nö i kü i ke æano o ka æölelo kulanui. ‘Eä, æaæole ma ke kula wale nö kahi e ola ai ka æölelo Hawaiæi, no ka lehulehu o ka pae æäina holoæokoæa nö ia. I kekahi lä, e walaæau Hawaiæi ana he mau känaka ma ka hale küæai. E nuku æia ana kahi limahana e kona luna ma o ka æölelo Hawaiæi. He mea ia e hoæohana æia no nä æano ‘ölelo like æole a pau.

“No ke aha æoe e aæo ana i ka æölelo Hawaiæi?” æO ia ka nïnau e lohe mau æia. Eia mai ka pane maikaæi, “He kuleana ia no ka poæe Hawaiæi.” æAe, pololei, he kuleana ko käkou e aæo i ka æölelo Hawaiæi me ka walaæau pinepine aku. Eia nö naæe, i koæu manaæo, æaæole ia he kuleana e æauamo æia nei. Inä makemake æoe e walaæau me kekahi hoa a koho æoe e hoæopuka i ka æölelo Hawaiæi ma mua o ka æölelo Pelekane, ma laila e ola ai ka æölelo Hawaiæi. Aia ka pono æo ka æauamo mai i ia kuleana. Hoæomau æia ka æölelo Hawaiæi me nä makamaka. æO ia ka pahu hopu o ka hoæöla æölelo Hawaiæi.

Mai haæalele i ka æölelo a nä küpuna. Mai hilahila i ka hoæopuka æana i nä hemahema. Mahalo aku i nä kumu a me nä hoa ke hoæoponopono mai i käu æölelo. E ola mau ka æölelo Hawaiæi ke pepehi æia ka hilahila. E waiho æia ka hilahila i ka hale a e walaæau Hawaiæi käkou kekahi i kekahi.

E ho‘ouna ‘ia mai na ä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:

>> kwong@hawaii.edu

>> rsolis@hawaii.edu

a i ‘ole ia, ma ke kelepona:

>> 808-956-2627 (Laiana)

>> 808-956-2627 (Kekeha)

This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mänoa.