Synopsis: Mauna Loa, the world’s largest active volcano, has been experiencing an increase in earthquakes, a sign of impending eruption. Some scientists are claiming that an eruption won’t happen anytime soon. If I were living on those slopes, I would probably move. I’m not going to provoke Pele.

Aloha mai käkou e nä hoa heluhelu. Eia nö ke makaæala æia nei æo Mauna Loa o hü hou mai auaneæi ka pele me ka uhi pü hoæi i nä kïkala nui e kaulana nei ua mauna loa lä. Eia nö ke manaæo æia nei, aia ka pono æo ka hoæomäkaukau æana o ka poæe e noho ana ma ia wahi kokoke aku nö, i æole e kahe honua mai æo Pele. Inä pëlä, e pau wale iä ia, i ke ahi hoæi, nä mea a pau e kü mai ana i kona wahi e nome nei. Ua hala he mau makahiki mai ka wä mai o kona luaæi hope æana i ka MH 1984. I nä pule aku nei naæe i hala, ua lohea ka nei æana o kona æöpü a ua hoæomaka ka makaæala.

Wahi a ka poæe æepekema, æaæohe kumu e hopohopo ai i këia wä æänö, eia naæe, inä nö e luaæi mai, ma ka wikiwiki loa, he mau hola wale nö paha a pau kauwahi æäina i ke ahi a ka wahine o ka lua. Pehea lä këlä æano wänana æana a ka poæe æepekema? E luaæi ana paha, æaæole paha? Inä nö he luaæi ke hiki mai ana, æaæole paha e noho nuha ke kekake i ke alanui me ka manaæolana i ka pakele aku i ka æino. E haæalele aku nö naæe i ia wahi a e neæe aku a ma kahi palekana. æAæole paha e paæakikï mai me ka minamina i nä mea waiwai. æO ke ola nö ka waiwai i æoi aæe! æAæole e lilo ia i mea e pili ai.

I nä pule i hala aæe nei, ua piæi ka heluna o nä ölaæi e nei ana i luna o ka piko o Mauna Loa. Wahi a ka Hawaiian Volcano Observatory, ua piæi loa aæela ka nui o nä ölaæi o këlä me këia lä i ke 40 a 50 paha. He höæailona ia no ka piæi æana o ka pele, a i kekahi wä i hiki æole ke wänana pololei æia, e kahe ana nö ua pele nei. A æoiai ua ‘oi aku ke æano künihi o Mauna Loa ma mua o ko Kïlauea, e æoi aku ana nö paha ka wikiwiki o kona kahe æana, a e pilikia ana nö hoæi ka poæe o ka noho paæa æana ma kona ihona ke miliæapa mai.

Aia nö kekahi poæe ke noæonoæo aæe nei i ke æano hoæonäukiuki o ko läkou hoæohemahema æia ke pau ka pono o ke alanui hoæokahi e holo ai ke kaæa mai ko läkou wahi noho a hiki aku i nä hale küæai. æEä, e aho ka löæihi o ka huakaæi ma mua o ka pau æana o ke kaæa i ke ahi, a oki loa ka make æana o ke kanaka. He wiwo æole anei paha këia ma ka lehelehe, a i æole he koa maoli nö. Wahi a ka æölelo a kekahi poæe, æoiai ua hala nä makahiki he 38 mai ia luaæi æana mai i ka MH 1984, æaæohe i nui ka poæe i hoæomanaæo i ka nui o ka pohö a me ka weliweli a Pele.

I këia mau lä, ke mälama æia nei kekahi mau häläwai i mea e kökua ai i ka poæe o ia æäina, me ka höæalo æana naæe i nä hana a me nä æölelo e makaæu wale ai ua poæe nei. Wahi a kekahi kanaka huli honua o ia wahi, ua maikaæi ka mäkaukau me ka höæalo naæe i ka makaæu wale. Wahi äna, ua hiki nö ke æike æia ka mauna, a no laila, inä e nänä aku iä luna a e æike æia ka mälamalama æula o ia uka, æo ia ka wä e æulü ai i ke æeke a haæalele hoæi i ia wahi. Wahi äna, e aho ka haæalele, a i ka wä e pau ai ke kahe æana, hiki ke hoæi aku i ka hale. Noæu, e aho ia i ka hoæowiwoæole a me ka nänä æole paha. E mälama o pau iä Pele.

E ho‘ouna ‘ia mai na ä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:

>> kwong@hawaii.edu

>> rsolis@hawaii.edu

a i ‘ole ia, ma ke kelepona:

>> 808-956-2627 (Laiana)

>> 808-956-2627 (Kekeha)

This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mänoa.