Column: He hopena ‘ino paha kā ka huhū o Pele

Synopsis: The recent eruption has caused concerns for safety on the island of Hawaii. People wishing to witness firsthand the awesome power of Pele might be putting themselves at risk.

I ka hola aumoe o ka Läpule nei, i ka hola 11:30 hoæi, ua hoæomaka hou mai ke kahe æana o ka Pele mai luna mai o Mauna Loa. æO Mokuæäweoweo ka inoa o ka lua Pele o uka loa o ua mauna nei, a i kapa æia mai hoæi kona inoa ma muli o ka æenaæena mai o ka Pele ma ia uka, æo ia hoæi, no ke kohu æana o ia mähele æäina i ka weo o ka iæa i kapa æia ka inoa he æäweoweo. He æula wena ia na Pele i höæike mai, a ua hiki ke æike æia mai kahi mamao mai. æO ia ihola nö ka mea e æume mai ana i ka lehulehu e mäkaæikaæi aku i laila.

Iaæu nö e käkau nei i këia wahi moæolelo, he æekolu lä kai hala mai ia wä mai i pakü hou ai ka Pele ma loko mai o ka mauna ma kahi käæei mäwae o kona æaoæao Komohana æÄkau. Ua hoæomaopopo æia paha e kekahi poæe kona kahe hope æana mai, aia nö i ka MH 1984, a ua kü ia kahena ma kahi kokoke i Hilo. æO ka nui o kona luaæi æana mai i ka Läpule nei, ua lele ka Pele he 148’ i luna o ka lewa, a ua kahe mai ma nä hene waiæolu o ua mauna nei, a eia nö ke nome maila me ka æäwïwï he 75 kapuaæi o ka hola. Ke wänana æia nei, inä e mau ana nö ka nome æana pëlä, e uhi æia ana ke alanui i kapa æia æo Daniel K. Inouye Highway, ke ala hoæi e kaha nui ai ka lehulehu o Hawaiæi mokupuni mai kekahi æaoæao a i kekahi æaoæao aku o ka mokupuni. æAuhea æoe e ka makamaka heluhelu, e æoki æia paha ia inoa i mea e maæalili mai ai æo Pele?

Eia ke lele aæe nei ka lauoho-o-Pele ma ia æäina a puni. Ke uhi mai nei hoæi Kona polalauahi a paæa ka lewa, a maliæa o kahe mökäkï mai auaneæi Kona waimaka. Kainö a e lilo ia mau höæike i mea e höæalo ai i ka hele æana ma laila. Eia kä naæe, ke mähuahua nei ka nui o ka poæe e kalaiwa ana ma ia alanui i mea e mäkaæikaæi aku ai i Käna höæike. Ua piha ke kahua mokulele. Ua hoæopaneæe æia ka lele æana, a me ke kuæu æana o nä mokulele. Ua paæapü nä kaæa i ke alanui, a ia mea aku ia mea aku, no ka nui o ka poæe e makemake ana e æike maka i ia höæike.

æO ia kuko æana i ka mäkaæikaæi i nä mea æeæehia, he mea hoæopähaæohaæo ia i ka noæonoæo. I kekahi manawa hoæi, he mea ia e ilihia ai ka manaæo. A i kekahi manawa naæe, he mea ia e hei ai ka noæonoæo a æike æole ai paha i ka makaæu. æEä, e ka makamaka, he kumu nö paha e komo ai ka makaæu i loko o käkou. I mea ia e komo ai ke akahana, i æole hoæi e æeha ke kino. Mai kahiko mai nö këia æano akahana æana. Pëlä nö e mälama æia ai ko käkou ola i æole e lilo auaneæi i ka hopena æino. No ke aha hoæi e nänä æole æia ai këia höæailona, a e holo naæaupö aku ai naæe ma kahi weliweli? Maliæa ua nui ka æiæini e æike ai i ke konikoni æana o ka iwi hilo, a i æole ia, ka mähuahua mai o ke kenikeni i ka päkeke o ke aupuni.

Inä e höæäæä æia ke ahi e ka inaina o Pele, e æenaæena æia ka æäina. A e maliu aku nö käkou i ia höæailona. A inä nö e paæa ke alanui i ka poæe mäkaæikaæi, e peæa aku nö käkou a holo aku i kahi æë. A no ka poæe e pupü ana ka holo ma ke Alaloa DKI, aia ka pakele æana i ka make a æoi aku ka mämä holo i mua o ke 75 kapuaæi o ka hola!

E ho‘ouna ‘ia mai na ä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:

>> kwong@hawaii.edu

>> rsolis@hawaii.edu

a i ‘ole ia, ma ke kelepona:

>> 808-956-2627 (Laiana)

>> 808-956-2627 (Kekeha)

This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mänoa.