Synopsis: The history of surfing: Rooted in Hawaiæi as the birthplace of surfing, the culture has become well-known around the world, with innovations from the designs of the boards to the multitude of tricks done while riding the waves.

He päæani wai kaulana ka heæe nalu no ka poæe Hawaiæi no nä makahiki he nui, mai ka wä kahiko mai. He päæani punahele hoæi na nä aliæi. Eia naæe, ua puka mai kona æano hou ma Hawaiæi nei i ka hoæomaka æana o ke kenekulia iwakälua. æO ko käkou poæe küpuna o ia wä, ua akamai läkou i ia æano päæani, a ua lilo ia he mahele nui i loko o ko läkou moæomeheu a me ka hoæomana. Kü aæela läkou ma luna o nä papa läæau löæihi a kaumaha hoæi i kapa æia he “olo” a he “alaia” paha, a æo ka heæe akula nö ia me ka nui o ka leæaleæa. æO ia paha ke kumu i lilo ai he päæani punahele ia na nä aliæi.

I ka hopena o nä makahiki 1800, a me nä makahiki mua o ke kenekulia iwakälua, ua hoæomaka ka poæe o nä æäina æë e holo nui mai i Hawaiæi nei, a ua hele a hoihoi i ia päæani æo ka heæe nalu. Ua kökua nui æo Duke Kahanamoku, he poæokela ma nä haæuki æau o nä æOlumepika puni honua, i ka hoæolaha æana i ka heæe nalu ma o ka mälama æana i nä höæike ma nä wahi æë aæe o ka honua, e laæa æo æAukekulelia a me Kaleponi. No ia hana, ua hoæomaka ka laha æana o ia mea he heæe nalu ma æö aku o Hawaiæi a ma æö a ma æaneæi o ka honua.

I nä makahiki 1950 a me 1960, ua hele a nui ke kaulana o ka heæe nalu a nui hoæi ka poæe e komo ana i ia hana. Ua holomua hoæi ka æike ma ka hana æana i nä papa heæe nalu, a ua hoæohana æia nä mea kükulu like æole i mea e emi mai ai ke kaumaha a mämä ai ka lana æana o nä papa i luna o ka æili kai. No ia mea, ua mähuahua maila ka nui o ka poæe i hiki ke komo ma këia hana a ua laha loa aku ma waena o ke äkea. I ia wä i laha ai ka heæe nalu, ua hoæomaka ka heæe æana ma luna o nä æano papa like æole. æO kekahi, ua kapa æia he “paipo”, a he moe ka mea heæe nalu ma luna ona a kohu kaha nalu ka hana. æO ke “alaia” kekahi æano. Ua æoi aku kona löæihi ma mua o ka paipo a, i loko nö o kona mämä, he kü ka mea heæe nalu ma luna ona ke pae aku i ka nalu. A æo ke “olo”, he papa nui a kaumaha ia (ma kahi o 200 paona), a he kü nö ka mea heæe nalu ma luna ona. Ma ia hope mai, i loko o nä makahiki 1960, ua päkuæi æia mai kekahi kühoe ma lalo o ka papa i mea e holo pono ai me ke külanalana æole. I këia mau lä, e hoæohana æia ka panua no ke kino o ka papa, ke aniani awe no ka uhi æana i ka panua, a me ke këpau no ka hoæopaæa æana i ka papa i loko o kekahi iwi. I këia mau lä, nui ka makemake æia o këia mau papa e ka poæe æöpio puni heæe nalu.

I këia mau lä hoæi, he nui hewahewa ka poæe näna e æimi nei i ka leæaleæa ma o ka heæe nalu æana. He mau miliona paha ka heluna mai æö a æö o ka honua. æAæole wale nö æo ke kü æana ma luna o kahi papa heæe nalu ka mea e leæaleæa ai. He æimi ka poæe puni heæe nalu i nä æano hana like æole e leæaleæa ai ma loko o ke kai. æO ke kaha nalu æoe, æo ka heæe one æoe, æo ka heæe nalu ma luna o ka waæa, ka hoe kü ma luna o ka papa, a me ka holo papa kauaheahe ma luna aæe o ka æili kai. Ua lilo ka heæe nalu he haæuki i hoæokükü nui æia ma nä hanana like æole e laæa ka World Surf League Championship Tour. Eia hou, he nui ka poæe e heæe nalu nei no ka leæaleæa wale nö.

E ho‘ouna ‘ia mai na ä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:

>> kwong@hawaii.edu

>> rsolis@hawaii.edu

a i ‘ole ia, ma ke kelepona:

>> 808-956-2627 (Laiana)

>> 808-956-2627 (Kekeha)

This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mänoa.