Synopsis: Paka lölö has been vilified by some members of the public, and many innocent people have had their reputations tarnished by the war on drugs. Hopefully this will not dissuade Gov. Josh Green from signing House Bill 1595 into law.

æAuhea wale mai æoe e ka makamaka heluhelu. Pehea ou mau manaæo no ke külana o ko käkou wahi paeæäina nei? Wahi a kekahi poæe, he mokuæäina ia no æAmelika, nona hoæi ka poæe nonoa o ka noæonoæo. He mokuæäina kemokalaka hoæi, wahi a ka lohe. Eia naæe, he nonoa wale nö ia ma ka lehelehe. æO ka æoiaæiæo, ua päpä æia ka puhi paka lölö, he æaæe känäwai, a he paæahao ka hopena i kekahi manawa. æEä, e ka makamaka, ma mua o ka hihia æana i loko o ia nähelehele, he wahi manaæo ko æoneæi no ka hoæokomo æia o Hawaiæi ma loko o ia æauna, he mokuæäina no æAmelika. æAæole o kana mai ka halahü o ia manaæo! æAæole naæe e hihi. æO ke poæo o nei æatikala, “Ähea e pakele ai ka paka lölö i ka häæiliæili æia mai?”, he nïnau ia aæu e häpai aku ai i mua o ka poæe küæëæë puhi läæau. Noæu iho, he pühili wale nö ko laila, a he ao wale mai ka mea e pono ai. Ua hoæonoa æë æia ka paka lölö e nä mokuæäina he 14, a pau pü i loko o ia heluna, he mau mokuæäina lepupalika kekahi! Pehea lä kahi mokuæäina “kemokalaka” nei? He “kemokalaka” wale paha ia ma ka lehelehe.

I Nowemapa 11 o ka makahiki 2022, ua puka mai ma loko o Kauakükalahale, kekahi æatikala aæu i käkau ai i kapa æia æo “He lölö anei ka mea puhi paka lölö?” Ma laila i häpai æia ai ka manaæo ë he kuhihewa paha ko ka poæe küæë i ka hoæonoa æia o ka paka lölö, he kuhihewa paha ma muli o ka manaæo o kona inoa Hawaiæi, æo “lölö” hoæi. No laila, e huli aku paha ko käkou nänä æana i ka hua æölelo æo “lölö”. E like me ka nui o nä hua æölelo Hawaiæi, he mau manaæo kona. Wahi a Pukui mä läua me Elbert, ma kekahi æaoæao, ua pili ia i ke æano hüpö a noæonoæo æole paha, a ma kekahi æaoæao, ua pili i ka mäæeæele o nä æiæo huki o ke kino. I këia wä naæe o ka hoæöla hou æia o ka æölelo Hawaiæi, ua hele nö a æo ka manaæo i maæa loa i ka lehulehu, æo ia nö ka hüpö. Me he mea lä, æo ia ka hopena o ka puhi “paka lölö”. No ke küæë loa o kekahi poæe i ka paka lölö, æo ia wale nö ka manaæo i paæa iä läkou. æAæole paha e noæonoæo æia ka mäæeæele. Noæu naæe, ua mäæeæele ke kino, akä ua hohonu ka noæonoæo. Eia hou, he mäæeæele ia e nä ai ka æeha.

Eia nö i këia wä e hähä pöæeleæele nei ka nui o nä mokuæäina, ua nonoa maila ka paka lölö i loko o 14 wale nö o ka huina 50. Ma loko o 24 mokuæäina, ua holo nä känäwai no ka hoæoponopono æana i nä moæolelo kalaima o nä känaka he nui. I këia manawa, ua maæemaæe ko läkou mau moæolelo. Iä käkou ana paha ke külana 25? Koe aku ia. Eia ma Hawaiæi, wahi a ka HCJDC (Hawaiæi Criminal Justice Data Center), ma waena mai o ka heluna 50,000 o ka poæe nona ka moæolelo no nä kalaima like æole, a pau pü me nä mea pili i ka paka lölö, he kini (40,000) ka nui i kü æole i ka hewa. Eia naæe, ua mau nö këia kïnä ma luna o ko läkou moæolelo. Ähea e maæemaæe hou ai? Ua häpai æia ua manaæo nei i loko o ka æAhaæölelo o ka mokuæäina, a ua hänau mai ka pila HB 1595. Aia naæe kona lilo æana i känäwai a pülima æia e ke Kiaæäina.

æOiai käkou e kakali nei æo ka æaæako æana o ko ia ala lima i ka pülima i ia pila, eia mai kaæu æölelo paipai iä ia ala, “E nä wahi hoæokiaæäina ë, mai kali a pau nä niho. æAæohe wahi kumu e æauæa ai i ka pülima aku i nei pila. I mea ia e pono ai ka hühewa o nä hanauna o mua, näna i hoæopaæi hewa i ka mea hewa æole! No laila, e huli aku nö ua lima nei ou i lalo a pülima!”

E ho‘ouna ‘ia mai na ä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:

>> kwong@hawaii.edu

>> rsolis@hawaii.edu

a i ‘ole ia, ma ke kelepona:

>> 808-956-2627 (Laiana)

>> 808-956-2627 (Kekeha)

This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mänoa.