Synopsis: While visiting family in Wisconsin, we experienced a tornado watch and had to shelter in the basement. This is different from a tornado warning, which is issued when an actual tornado has formed in the sky. It would have the potential to touch down and cause major damage.
Aloha mai e nā hoa holoholo o ke kau wela. I “loko” aku nei māua me ka‘u wahine i kēlā pule aku nei, i Wikonesina ho‘i, ma ‘Amelika, kahi e kipa ai i ko‘u kaikaina a me kāna wahine. Noho lāua ma Madisona, ke kapikala o Wikonesina. He ‘āina nani ‘i‘o nō. ‘A‘ole na‘e ‘o ka nani wale nō kai ‘ike ‘ia. Ua ‘ike pū ‘ia nō ho‘i kona ‘ao‘ao ‘ino, ‘o ia ho‘i ka hākumakuma ‘ana mai o nā ao uli i luna o ka lewa, a me ke kūkala maka‘ala i ia mea he makani ka‘a wiliwili. Ma mua na‘e o ka lu‘u ‘ana i loko o ia “loko”, e hāpai ‘ia kahi ‘ōlelo Hawai‘i i ma‘a kona ho‘opuka ‘ia no ke kuhikuhi aku iā ‘Amelika, ‘o ia ho‘i ‘o “loko”. ‘A‘ole maopopo ke kumu i kapa ‘ia ai pēlā. Wahi a Pukui mā lāua me Elbert, ua puka mua mai ia mana‘o o “loko” ma loko o kekahi oli i ka makahiki 1860. He wā kū‘oko‘a maoli nō ia no Hawai‘i nei. Ma mua nō ia o ko kākou ‘apakau ‘ia mai a ho‘okomo ‘ia ho‘i i “loko” o ia aupuni pi‘ikoi. ‘A‘ole na‘e e hihi. E ho‘i aku paha kākou i Wikonesina.
He ‘āina nani ‘i‘o nō ‘o Wikonesina, i piha i nā kumu lā‘au nunui e ulu ana ma loko o kona mau kaiāulu. Aia ma ka‘e alanui a ma loko ho‘i o nā pā hale, kahi e kaupoku lupalupa mai ana. He uluwehiwehi mai ho‘i kau! Ua uliuli ka mau‘u o kēlā me kēia pā hale, a he ulu wikiwiki nō ia. He ‘oki ‘ia ‘elua manawa o ka pule ho‘okahi, a i loko nō o ia hana nui, ‘o ia mau weuweu nō e ‘olu‘olu ai nā ke‘ehina wāwae. A i ke kalaiwa ‘ana ma nā alanui, ua mamalu mai i nā kumu lā‘au he nui i kanu ‘ia e ke aupuni ma nā pīpā alanui. I kekahi manawa, ua ‘ike ‘ia kekahi mau manu ‘io‘io ma ka‘e alanui, ma kahi nenelu ho‘i i kūkulu ‘ole ‘ia ai nā hale. A ma ka pā hale o ko‘u kaikaina, ma ‘ō aku o nā māla pua, e kā‘alo wale mai ana kekahi ‘ohana pelehū, ‘o nā mākua ho‘i a me ke keiki. ‘A‘ohe o lākou maka‘u, no ka mea, ‘a‘ohe po‘e nāna lākou e ‘imi hana aku. Eia na‘e ka mea ‘āpiki, he kapa ‘ia ‘o Wikonesina ‘o ia ka moku‘āina kehaka, a ‘o ia nō ka inoa o nā kime ha‘uki o ke kulanui. I ko‘u wā na‘e ma laila, ‘a‘ohe a‘u kehaka i ‘ike ai!
Eia mai na‘e kekahi mea a‘u i ‘ike ai. I ke ahiahi P4 o kēlā pule aku nei, ua hele a panopano a hākumakuma nā ao, a e pā ikaika mai ana ka makani. I nānā aku ka hi‘a i ke kūkala nūhou, e ho‘olaha ‘ia ana ka ne‘e mai o kahi makani ka‘a wiliwili mai ka hema mai. ‘A‘ole ia he kūkala pō‘ino (warning). He kūkala maka‘ala wale nō (watch), no ka mea, ‘a‘ole nō i ‘ike maka ‘ia ua makani nei e ka‘a wiliwili maoli ana, a ‘a‘ole ho‘i ia i iho mai a pā ka honua. E kani mai ana na‘e nā oeoe kelepona me ke kūkala mai i nā ‘ōlelo e a‘oa‘o ana i ka po‘e o ia wahi e maka‘ala. ‘O ko mākou iho koke akula nō ia i loko o ka lumi ‘ōpao o ka hale, kahi e ho‘omalu ai a lulu hou mai ka makani. ‘A‘ole nō i lō‘ihi ko mākou noho ho‘opue ‘ana i laila a kūkala ‘ia ka hala ‘ana o ka ‘ino i ka ‘ao‘ao hikina.
I ke kakahiaka o kekahi lā mai, puka akula mākou i waho. E waiho lālākukui ana nā la‘alā‘au ma ‘ō a ma ‘ane‘i. Nui ana paha ka hana ho‘oma‘ema‘e, eia na‘e, ‘a‘ohe kanaka i make. I kekahi mau lā ma ia hope mai, ua ka‘awili mai kahi makani ka‘a wiliwili ma Texas, Oklahoma, Arkansas, a me Kentucky. He 21 kānaka i make, a nui hou aku ka po‘e i pō‘ino. Nui nō ho‘i nā hale i wāwahi ‘ia. Ua pōmaika‘i nō mākou i ka pakele ‘ana i ka pō‘ino nui. Eia na‘e, pehea kēlā mau manu ‘io‘io a me ka ‘ohana pelehū? He wahi ko lākou e ho‘omalu ai? A pehea ho‘i ia mea he kehaka? ‘O ia mau nō ko‘u ‘ike ‘ole iā ia.
E ho‘ouna ‘ia mai na ā leka iā māua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu
a i ‘ole ia, ma ke kelepona:
>> 808-956-2627 (Laiana)
>> 808-956-2627 (Kekeha)
This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mānoa.