Synopsis: A new issue has arisen regarding the mining of metals from the ocean floor. Despite the fact that Hawaii is not considered to be an independent nation with its own seat at the table, fortunately, we have a representative, Sol Kahoohalahala from Lanai, who is able to present the Hawaiian perspective as laid out in the Kumulipo.
Aloha mai käkou e nä makamaka heluhelu. Ua heluhelu paha æoukou i nä æatikala i loko o Ka Wai Ola o OHA, i käkau æia e Puanani Ferdandez-Akamine, e pili ana i ka æeliæeli æana i ka papakü o ka moana me ka æohi æana i kauwahi æano metala waiwai. Ua käkau æo ia e pili ana no ke küæëæë æana a Solomon Kahoohalahala, he kupa no Länaæi, i ia hana kohu æole. He hana kapu nö paha ia æeliæeli æana i kona manaæo, æaæohe wahi noa i laila. æEä e ka makamaka, æaæole nö au e höæike hou i nä manaæo a pau i höæike æia maila i loko o Ka Wai Ola. Hiki nö paha iä æoukou ke heluhelu i ia nüpepa no æoukou iho. æO kaæu naæe e häpai ai ma æaneæi, æo ia nö ka mau æana o ia mea he hoæokolonaio, a me ka æapakau æana mai i ko käkou mau mea kapu. He hana kälä wale nö ia me ka hulikua mai hoæi i ka pono!
Aia kekahi manaæo i paæa pono i loko o ka moæolelo o ko käkou mau küpuna, a e paæa mau nei hoæi i loko o ko käkou hoæomanaæo æana, æo ia nö ka æölelo noæeau: “He aliæi ka æäina; he kauwä ke kanaka.” (Pukui, M.K., 1983) Noæu iho, æaæole i kaupalena æia ua manaæo nei ma nä æäina e æoiæoi mai ana ma luna i ka æili o ke kai. He æäina hoæi ka papakü o ka moana kekahi. æO ka nänä wale aku nö iä Löæihi a æikea ka ulu mau æana o ka æäina mai lalo mai o ka moana. A no laila, ua kapu pü nö ka papakü o ka moana, æaæole e æeliæeli wale æia e nä mokuæäina a me nä hui käloaæa e alakaæi æia nei e ko läkou æano puni kälä. Kuhikuhi akula æo Kahoohalahala i kahi manaæo i paæa i loko o ke Kumulipo, æo ia hoæi, no ka papakü mai o ka moana ke ola o ka honua nei a puni. Ma laila i hoæokumu æia ai ka uku koæakoæa a i hoæomaka ai ka moæoküæauhau o käkou känaka.
Wahi a nä hui e paipai nei i ka æeliæeli æana i nä minelala o loko o ka papakü o ka moana, æaæole ia papakü he mahele no kekahi kaumokuæäina. He wahi noa ia no nä känaka e hana ai e like me ko läkou makemake. æAæole ia he æäina no kekahi kaumokuæäina. Ua noa. He æäina kanaka æole hoæi. æEä, e ka makamaka, pëlä ka manaæo o ka poæe o æEulopa, a me æAmelika, i ko läkou æapakau æana mai i ka æäina o ka poæe æöiwi. Me he mea lä, æaæole ia poæe æöiwi he kanaka. He mea æähiu naæe e like me ka holoholona. Pëlä nö paha ka manaæo o Käpena Kuke mä i ko läkou höæea mai i Hawaiæi nei. Ua æapakau æia maila käkou e æAmelika a lilo i kelikoli, a i mokuæäina ma ia hope mai, i loko nö o ke küæë æana o ia hana i nä känäwai o æAmelika ponoæï iho nö! A eia nö kekahi poæe hui a kaumokuæäina hoæi, ke manaæo nei, he terra nullius a he mare nullius paha.
Mahalo iä Kahoohalahala i kona paipai æana i ka mälama æäina, a me ka mälama kai. Ua kono æia aku nei æo ia ala e hele i kauwahi häläwai a ka ISA (International Seabed Authority), ka hui näna i æae æë aku i kekahi mau laikini he 16 no ka æeliæeli æana i ka papakü, a ua höæike akula æo ia i ka manaæo æöiwi no ke ola o ka papakü. æO ka mea æäpiki, æaæole æo ia i kono æia ma ke æano he æelele no kekahi kaumokuæäina, no ka mea, ua mau nö ke külana o Hawaiæi nei he mokuæäina wale nö no æAmelika. Aloha nö. Eia nö kahi o ia æeliæeli æana he 500 wale nö mile i ka hikina hema o ko käkou pae æäina nei, a æaæole käkou he kaumokuæäina ponoæï iho nö! E aho ka loli æana o ia külana, no ka mea, ua ola käkou i nä æono o ke kai. A no käkou a pau ia kuleana æo ka mälama æana i ka papakü o ka moana.
E ho‘ouna ‘ia mai na ä leka iä mäua, ‘o ia ho‘i ‘o Laiana Wong a me Kekeha Solis ma ka pahu leka uila ma lalo nei:
>> kwong@hawaii.edu
>> rsolis@hawaii.edu
a i ‘ole ia, ma ke kelepona:
>> 808-956-2627 (Laiana)
>> 808-956-2627 (Kekeha)
This column is coordinated by Kawaihuelani Center for Hawaiian Language at the University of Hawai‘i at Mänoa.
